Yenidoğan bebek sarılığı nedir? Belirtileri ve tedavi yöntemleri

Yenidoğan bebek sarılığı, sık görülen bir durumdur, bebeğin kanında fazla miktarda bilirubin birikmesi nedeniyle cilt ve göz aklarının sararması şeklinde meydana gelen bir hastalıktır. Bilirubin, kırmızı kan hücrelerinin yıkımı sırasında hemoglobin moleküllerinin parçalanmasıyla oluşur. Karaciğere gelir ve safra olarak bağırsaklar ve idrar yoluyla dışa verilir. Bebeğin kanında karaciğerin safra olarak atabileceğinden daha fazla billrubin meydana gelmişse yenidoğan sarılığı meydana gelir. Bunun birçok nedeni vardır:

Yenidoğan sarılığının nedenleri

• Yeni doğmuş bebeklerdeki alyuvarların aşırı hızlı şekilde parçalanması,
• Bebeğin karaciğerinin, kanındaki aşırı miktardaki bilirubin oluşumunu işleyecek kapasiteye sahip olmamasıdır
• Bilurubinin vücutta salınımı ve atılımını engelleyen doğumsal hastalıklar,
• Enzim defektleri (glikoz 6 fosfat dehidrogenaz enzim eksikliği gibi),
• Kalıtsal hastalıklar (crigler najjar ve gilbert sendromu gibi),
• Bazı ilaçların yüksek doz uygulanması (k vitamini sulfanamid diazem gibi),
• Anne karnında bebeğin geçirdiği hastalıklar (TORCH gibi),
• Hepatit,
• Safra yollarını tıkayan hastalıklar,
• Diyabetik anne çocuğu,
• Anne sütüne bağlı sarılık,
• Annedeki diyabet hastalığı,
• Bebeğin doğumdan sonra çok kilo kaybetmesi

Yenidoğan sarılığı ne zaman risk yaratır, ne yapmak gerekir?

Yenidoğan sarılığının belirtileri

Yenidoğan sarılığı değerleri

• Bilirubin oranı 5 ile 8 mg/dl arasında ise baş ve boyun bölgesi sararır,
• Bilirubin mikarı 8 ile 10 mg/ arasında ise gövdenin üst bölümü sararır,
• Bilirubin miktarı 10 ile 13 mg/dl arasında ise gövdenin alt kısmı   sararır,
• Bilirubin miktarı 13 ile 16 mg/dl arasında ise kol ve bacaklar sararır,
• Bilirubin miktarı 20 mg/dl civarında ise eller ve ayaklar sararır

Hangi durumlarda doktora başvurmalıyım?

• Sarılık ilk 24 saat içinde başlamışsa
• Sarılık yayılıyor ve daha koyu bir renkte bir hal alıyorsa
• Bebeğinizde rektal ölçümde 37.8 °C üzerinde bir ateş varsa
• Bebeğinizin davranışlarında hastalık belirtileri varsa
• Bebeğin beslenmesi iyi değilse
• Eğer bebeğiniz normalden daha fazla uyuyorsa

Yenidoğan sarılığı nasıl geçer, kaç gün sürer? 

Biluribin miktarının ciddi olduğu durumlarda erken tanı ve gerekli tedavi yapılmazsa bilirubin nörotoksik etkisi ile; ölüme, sağırlığa, serebral palsi’ye, beyin hasarına ve uzun dönem nörolojik bozukluğa sebep olabilir (genellikle yüksek olduğu durumlarda= 25mg dan fazla). Nadir durumlarda ise vücuttaki sarılık tiroid problemi gibi başka bir hastalığın işareti olabilir. Yenidoğan döneminde olumsuz sonuçlara neden olabilecek sarılığı önlemek için doğumdan sonra özellikle ilk hafta kontrolleri yapmak gereklidir. Bu kontroller yapılarak ve aileler eğitilerek istenmeyen komplikasyonlar önlenebilir.

Yüksek bilirubin seviyelerinin erken tanı ve tedavisinin yapılmadığı durumlarda bilirubin ensefalopatisinin gelişmesi tüm çocuk hekimlerini korkutmaktadır. Dünyada kernikterus bildirilen ülkeler arasında ülkemiz 3. Sıradadır. Erken tanı ve gerekli tedavi olmazsa bilirubinin nörotoksik etkisi ile ölüme ve uzun dönem nörolojik bozukluğa sebep olabilir. Yenidoğan döneminde olumsuz sonuçlara neden olabilecek sarılığı önlemek için doğumdan sonra özellikle ilk hafta kontrolleri yapmak gereklidir. Bu kontroller yapılarak ve aileler eğitilerek istenmeyen komplikasyonlar önlenebilir.

Yenidoğan bebekler için ilk 48 saat neden önemli?

Neden olarak en sık, nedeni tesbit edilemeyen (olasılıkla fizyolojik sarılık ve anne sütü sarılığı), ikinci sıklıkta ABO uyuşmazlığı saptanmıştır. Aileler, anne sütünün verilmesi, emzirme teknikleri konusunda, anne sütünün yanında şekerli su verilmemesi konusunda eğitilmelidir. Bebeklerde dolaşımda ki bilirubinin normal değeri 100 ml kanda 0.2-1.4 mg’ dır. Eritrositlerin hızla yıkıldığı bazı durumlarda indirekt bilirubin 100 ml kanda 7 mg’ın üzerinde çıkabilir (Hiperbilirubinemi).

Sarılık bebeklere nasıl bulaşır?

Yenidoğan sarılığının türleri

Fizyolojik (normal) sarılık: Çoğu yenidoğanın karaciğeri tam olarak olgunlaşmadığı için hafif bir sarılık görülmesi normaldir. Bu durum doğumdan sonra 2-4 gün içerisinde belirgin hale gelir ve 1-2 hafta içerisinde kendiliğinden geçer.

Prematüre Sarılık: Zamanında doğmuş bir bebeğin hafif sarılığı (ör 10 mg/dL bilirübin) tedavi bile edilmeden kendiliğinden geçebilirken aynı değer prematüre bir bebek için hayati olabilir ve tedavi gerektirir.

Emzirme sarılığı: Bu tür sarılık bebek yeterli anne sütü almadığında oluşur, genellikle bebek emmediğinde ya da anne sütünün miktar olarak yetersizliğinden kaynaklanır. Bebekte bu türde bir sarılık varsa annenin emzirme ve anne sütünü artırma konusunda danışma almasında fayda vardır.

Anne sütü sarılığı: Anne sütüyle beslenen bebeklerin % 1-% 2’inde bu durum gelişir. Sarılığa neden olan bilirubin artışı anne sütündeki bazı maddelerden kaynaklanır. Sorun bağırsak yoluyla biluribinin atılamamasındandır. Doğumdan sonra ilk 3-5 gün sonra başlar ve yavaş yavaş 3-12 haftada kendiliğinden iyileşir.

Kan grubu uyuşmazlığı (Rh veya ABO sorunları): Kan grubu O olan anne, kan grubu A ya da B olan bir bebeği olduğunda, bu bebeğin yenidoğan döneminde belirgin sarılığının olması durumuna ABO UYUŞMAZLIĞI denir. Anne ve bebekte farklı kan türleri varsa, annenin vücudu bebeğin kırmızı kan hücrelerini yok eden antikorlar üretebilir. Bu bebeğin kanında kırmızı kan hücrelerinin yıkımına ve ani bilirubin oluşumuna neden olur. Doğumla birlikte ilk günde oluşur. Rh sorunu en ağır seyreden yenidoğan sarılık durumudur.

Günümüzde bu durum anti-D gamma globulin (halk arasında kan uyuşmazlık iğnesi) ile kolaylıkla tedavi edilebilmektedir. Etkilenen bebeğe fototerapi uygulanması gerekebilir. Yenidoğan bebeklerin kan grubu A ya da B olduğunda, annenin kan grubu O ise, bebeğin yenidoğan sarılığı, çok dikkatle takip edilmelidir.

Yenidoğan sarılığında muayene ve tanısı

Muayenede sarılık düzeyi parmakla bastırılınca artaya çıkan renge bakılarak tahmin edilmeye çalışılır. Transkutanöz bilirubinometreler de aynı amaçla kullanılabilir. Ancak fototerapi veya kan değişimi kararı vermek için, serumda bilirubin testi yapılmalıdır.

Yeni doğan bebeklerde en sık karşılaşılan sağlık sorunları nelerdir?

Bunun dışında tanıda, serum direkt ve indirekt bilirubin düzeyi, anne ve bebek kan grubu, hemoglobin, direkt coombs testi, retikülosit tayini ve periferik yayma incelenmesi yapılmalıdır. Bu tetkiklerle tanıya varılamayan, atipik klinik gidişli veya uzamış sarılıklarda ileri laboratuvar incelemeler yapılmalıdır.

Yenidoğan sarılıklarında tedavi

Sarılığın tedavisinde uygulanan üç yöntem vardır. 1) Fototerapi 2) Kan değişimi 3) Farmakolojik ajanlar

Yenidoğan sarılığında fototerapi (ışık) tedavisi

• Düşük düzeyde devam eden fizyolojik sarılıklarda belli bir tedavi uygulamaya gerek yoktur ancak bebeğin yaşı (gün olarak) ve ağırlığı göz önüne alınarak 15 mg/dl’nin üzerindeki oranlarda en sık uygulanan tedavi yöntemi fototerapidir. Deride biriken bilirubin, uygulanan ışığın etkisiyle, suda eriyecek duruma dönüşür ve böbrekler vasıtasıyla idrar olarak vücuttan atılır.
• Tedavi sırasında, bebek üzerinde sadece alt değiştirme bezi kalacak şekilde soyulur ve gözlere koruma amaçlı bir maske takılır. Bu şekilde ışığın altına yatırılır. Işık tedavisi esnasında çok sıvı kaybı olacağından bebeğin en az iki saatte bir ya annesi tarafından emzirilmesi sağlanır ya da yine aynı sıklıkta bebeğe mama verilir. Işık tedavisi esnasında, bebeğin sindirim sistemi hızlı çalışacağından dışkılama sayısında ve miktarında da bir artış gözlenir.

Yenidoğan sarılığında kan değişimi (transfüzyon) tedavisi

Kandaki bilirubin düzeyi aşırı miktarda arttığında ya da artma eğilimi gösterdiğinde bebeğin kanının tamamen değiştirilmesi şeklinde uygulanır. Bebeğin kanının değiştirilmesine karar verilirken, bebeğin doğum haftası, doğum ağırlığı, kaçıncı günde (yaş) olduğu göz önüne alınır ve bilirubin miktarı 20-25 mg/dl’nin üzerinde olursa bu işlem doktor onayı ile uygulanır.

Yenidoğan sarılığında ilaç tedavisi

Hiperbilirubinemi tedavisinde kullanılan farmakolojik ajanlar, bilirubi atılımını hızlandırıcı (enterohepatik dolaşımı azaltıcı) veya bilirubin oluşmasını engelleyici etki gösterebilirler.

Yenidoğan sarılığı bebeğe zarar verir mi?

Yenidoğan sarılığı olan bebeklerin ailelerine öneriler

Yenidoğan sarılığı sık olarak görülmesine ve birçok bebekte de kendiliğinden geçmesine rağmen bu durum her bebek için geçerli değildir. Hangi yenidoğanda bilirubin düzeyinin tehlikeli seviyeye ulaşacağı her zaman tahmin edilemeyeceği için bebeğin ilk üç-beş gün içerisinde yenidoğan doktorları ve hemşireleri tarafından izlenmesi çok önemlidir. Böylece, tedavi edilmediğinde kalıcı problemlere neden olabilecek hastalık önlenmiş olur.

• Sarılık artışını önlemek için sık emziriniz (Saat başı, 1-2 saatte bir. Bebeği 4 saatten fazla uyutmamalı, takviye gerekiyorsa şekerli su kullanılmamalı, doktorun uygun gördüğü bir mama verilmelidir),
• Bebeğinizin sık sık kilo alımını kontrol etmelisiniz,
• Bebeğinizin hangi sıklıklarda idrar yaptığını kontrol ediniz,
• Sütünüzün azalmasını engellemek için göğsünüzü sağınız,
• Anne ve babalar bebeklerinin cildinde ve göz aklarındaki renk değişikliğine dikkat ediniz,
• Bebeğinizin ateşini belirli aralıklarla kontrol ediniz,
• Bebeğinizin emmesini, ağlamasını ve hareketlerini kontrol ediniz,
• Bebeğin enfeksiyona yatkınlığı açısından odasına ilk birkaç ay ziyaretçi almamaya gayret ediniz,
• Bebeğe dokunmadan, eller mutlaka yıkayınız ya da dezenfekte ediniz,
• Bebeğin oda ısısı 26 derece olmasına dikkat ediniz,
• Bebek için mutlaka bir not defteri ya da ajanda tutarak beslenme saatlerini idrarını, kakasını, aldığı vitaminleri günlük not ediniz,
• Bebek ışığa ve sese daha duyarlı olacağından çok gürültü ve parlak ışıktan kaçınınız,
• Kan grubunuzu öğreniniz,
• Yenidoğan sarılığı konusunda eğitim alınız

KAYNAKLAR
1- American Academy of Pediatrics. Practice parameter: management of hyperbilirubinemia in the healthy term newborn, 94:558-562.
2- Akaba, K., Kimura, T. Neonatal hyperbilirubinemia and mutation of the bilirubin uridine. Biochem Mol Biol Int.,46:21-26
3- Baybek,H.Turasay,N.Tekbaş. "Yenidoğan Sarılıkları Konusundaki Bilgi Düzeylerinin Belirlenmesi. Hemşirelik Dergisi, 5: 17­22.

YORUMUNUZ VAR MI?

Label

İsim*

Email*

Δ

Label

İsim*

Email*

Δ

0 Yorum

Inline Feedbacks

Tüm yorumları gör