Prof. Dr. Nuri Özgirgin: Yaşla Birlikte Vertigo Riski Artıyor

13 Nisan 2023 | 1 Haziran 2023 | Kategori: Kulak Burun Boğaz Print

0 Paylaşım

Baş dönmesi ve dengesizlik tıpta en sık karşılaşılan şikayetler arasında. Bu şikayetlerin genel popülasyonu yüzde 20-30 oranında etkilemekte olduğu kaydedilirken, erişkinde yaşam boyu baş dönmesi sıklığı yüzde 23 olarak paylaşılmakta. Son dönemde depremin etkilediği alanlarda yaşayan kişilerde denge platformu bozulduğuna dikkat çeken Uluslararası Vestibüler Derneği Başkanı Prof. Dr. Nuri Özgirgin yaptığı açıklamada Türkiye ve dünyada yaşam süresinin uzamasının da denge sistemini etkilediğini ifade etti. Prof. Dr. Özgirgin’le vertigoyu, dengeyi, vertigo belirtilerini ve tedavi yollarını konuştuk.

1- Vertigo Nedir?

Vertigo, baş dönmesidir. Baş dönmesi yani vertigoyu tetikleyecek birçok hastalık vardır. Bunların bir çoğu iç kulak denge organları ile bağlantılıdır ama tabii ki beyin ve sinir sisteminin denge ile ilgili olan bölümlerine ait hastalıklar baş dönmesi yapar. Son yıllarda psikolojik etkenli baş dönmeleri de ön plana çıkmıştır. Denge duyusu, karmaşık bir sistem tarafından sağlanır ve korunur. Bu duyu, iç kulaktan ve diğer vücut sistemlerinden beyne ulaşan konumlandırma, hareket ve baş hareketleri ile ilgili “duyusal” sinyallere bağlıdır.

Vertigo nedir? Neden olur? Vertigonun belirtileri ve tedavisi

Bu sinyaller üzerine vücudun kasları ve gözleri aracılığıyla yanıt için beyinden “motor” sinyalleri verilir. Yaşlılık denge sorunları vestibüler organların yaşa bağlı olarak gerilemesi sonucu oluşur.. Enfeksiyon, enflamasyon, kardiyovasküler sorunlar, kullanılan ilaçlar, travmalar ve genetik yatkınlıklar bu olumsuz gelişmeyi tetikler. Tedavi edilmemesi durumunda kişinin hareketliliğini kısıtlar, düşme riskini arttırır, buna bağlı olarak kişinin sosyal ortamdan izolasyona neden olup yaşam kalitesini azalttır.

2- Vertigonun en yaygın nedenleri nelerdir?

Baş dönmesi yapan hastalıklar sıralamasında öncelikler son yıllarda değişiklik göstermiştir. En sık rastlanan, iç kulak kristalinin yerinden oynaması (Benign paroksismal pozisyonel vertigo – BPPV) – belirli baş hareketlerinin vertigoya neden olduğu durum olmakla birlikte, kaygıların ön plana çıkardığı fobik etkenler ve migren hastalığının iç kulağı etkisine aldığı Vestibüler migren en sık rastlanan baş dönmesi formlarını oluşturmuştur. İç kulağa ait olan diğer hastalıklar (Meniere, Vestibüler nörinit “denge siniri iltihabı”, labirentitler, iç kulak tümörleri sıklık açısından arka sıralara düşmüştür.)

3- Vertigo daha çok kimlerde görülür?

Vertigo, çocuklar dahil her yaşta görülebileceği gibi sıklıkla orta-ileri yaşların sorunu olmakla birlikte yaşlı bireylerde daha yaygın görülür. Özellikle 60 yaş üzerindeki popülasyonun yüzde 30’unda baş dönmesi ve dengesizlik şikayetleri olduğunu, bu oranın 80 yaş üzeri kişilerde yüzde 85’lere yükseldiğini söyleyebiliriz. İleri yaş grubundaki dengesizlik düşmelere ve hatta kaza sonucu yaralanmalara ve ölümlere yol açabilmektedir.

4- Yaşlanan nüfusta vertigo daha sık görülüyor diyebilir miyiz?

Ortalama yaşam süresinin uzaması, dokuların yaşlanması sonucu ortaya çıkan hastalıklar arasına denge sorunlarını da katmıştır. Enfeksiyonlar, enflamasyon, kardiyovasküler sorunlar kullanılan ilaçlar travma birikimi ve genetik yatkınlıklar bu olumsuz gelişmeyi tetikleyen sorunlardır. Tedavi edilmemesi durumunda kişinin hareketliliğini kısıtlar, düşme riskini arttırır, sosyal ortamdan izolasyona neden olur ve yaşam kalitesi azalır.

2050 yılı itibariyle dünyada 60 yaş üstü popülasyonu 2 Milyarı geçecektir. 65 yaş üzeri nüfusun yüzde 20’si denge sorunlarından yakınmaktadır. 80 yaş üstü popülasyonun yüzde 85’inin dengesizlikten yakınır. Bu da kişiler konuşma, duygu hafıza ve algı bozukluklarına yol açar. Dengesizlik ile anksiyete gelişir.

Vestibüler sistem hücrelerinin yaşa bağlı yıpranması dengesizlik sorununu tetikler. Yaşa bağlı iç kulak denge hücrelerinde dejenerasyon gelişir. Denge hücreleri ile bunları beyin sapındaki denge merkezlerine bağlayan sinirler ve beyindeki merkezlerdeki yıpranma yaşlılık denge sorunlarının nedenidir. Bu grup hastaların tedavilerinde vestibüler rehabilitasyon önde gelen tedavi biçimidir. Amaç denge sisteminin beyin ile olan koordinasyonunu sağlamaktır. Kişinin yürümesini desteklerken düşmelere karşı olan önlemlerin alınması ve çevre güvenliğinin sağlanması önemlidir.

5- Her baş dönmesi vertigo belirtisi midir?

Baş dönmesi bir hareket illüzyonudur. Başta iç kulak hastalıkları olmak üzere dengemize katkıda bulunan tüm organların hastalığı sonucunda kişide dönme hissi, havada yürüyormuş, yerin ayaklar altından kayıyormuş algısı, dengesizlik hissine neden olmaktadır. Bu organların başında iç kulak gelmektedir.

Vertigo; Latince “dönmek” fiilinden gelir ve denge sisteminde yaşanan sorun nedeniyle meydana gelen baş dönmesi olarak adlandırılır. Vertigo, sabit şekilde dururken etrafınızdaki her şeyin döndüğünü hissettiğiniz bir rahatsızlıktır. Her yaştan milyonlarca insanı etkileyen baş dönmesi insan yaşamını olumsuz etkileyen önemli bir semptomdur. Baş dönmesine neden olan başta iç kulak olmak üzere sinir sisteminden de kaynaklanan onlarca hastalık vardır. Vertigo bir semptomdur ancak hastalık değildir ve tedavisinde altta yatan hastalığın doğru anlaşılması ve uygun sağıtılması son derece önemlidir. Her baş dönmesi vertigo anlamına gelmemektedir. Vertigodaki baş dönmesine zaman zaman bulantı, kusma, terleme, kulak çınlaması, işitme kaybı, kulakta dolgunluk hissi, ateş, görme bozukluğu, halsizlik, kuvvet kaybı ve hissizlik eşlik edebilir. Tüm bu belirtiler hastanın yaşamını alt üst edebilecek kadar büyük sorunlara yol açabilir.

6- Hastalar baş dönmesine bağlı ne sıklıkta hastanelere başvuruyor?

Vertigo en sık doktora gitme nedenlerinden biri. Her doktorun yılda 10-20 vertigo hastası gördügü tahmin edilmekte. Tanı zorlukları, konsültasyon randevularının rutin olarak aşırı kullanılmasına ve hastalara görüntüleme prosedürleri gibi tanı süresini uzatabilecek ve tanı maliyetini artırabilecek birden fazla işlem uygulanmasına yol açabilir.

Bir semptom olarak baş dönmesinin tanımlanması ve standartlaştırılması zor olduğundan birinci basamakta vertigo tanısı zor görünmektedir. Repozisyon manevraları, vertigo tanısında doğru bir yöntemdir, ancak birinci basamak hekimlerinin %50’si, bir atağı tetikleme korkusu, zaman yetersizliği veya uzmanlık eksikliği nedeniyle bu yöntemi kullanmamaktadır. Hastalar doğru vertigo tanısı almadan önce ortalama olarak 8 hastane ziyareti yapmaktadır. Vertigonun ilk belirtisi ile repozisyon manevrası ile tanı konulması arasındaki ortalama süre 19 aydır, ancak bu süre 70 aya kadar uzayabilir.

7- Vertigo tanısı nasıl konulur?

Baş dönmesi yapan hastalıkların tanısında öykünün yeri tartışılmazdır. Hastanın yakınmalarını, semptomlarını iyi anlayabilmek bu sürecin vazgeçilmezidir. Sadece iyi bir öykü elde ederek hastalık hakkında önemli veriler sağlanabilir. Hastanın fizik muayenesi de elbette önemli katkılar sağlar ancak günümüzde ayırıcı tanının kesinleşmesi detaylı denge testleri ile sağlanır. Gözler denge sisteminin aynasıdır. Göz kaslarını hareketini sağlayan sinirlerin doğrudan iç kulak denge sistemine ait sinirlerle bağlantısı vardır.

Dolayısıyla denge sorunlarında gelişen istemsiz göz hareketleri arka plandaki hastalık hakkında çok değerli bilgi sağlar. Böylelikle beyinde gelişen bazı hastalıkları, tümörleri bile saptamak mümkün olabilir. Göz hareketlerini yalın olarak değerlendirmek gerekir bu nedenle karanlık ortam sağlanmalıdır. Bunu sağlayan içinde infrared kamerası olan özel gözlüklerdir. Bu gözlükler gözlerin tüm hareketini izlememizi sağlar ve kaydedilmesine olanak verir. Videonistagmografi adı verilen bu sistem tanıda çok önemlidir. Keza son yıllarda denge organı – gözler arasındaki refleks mekanizmalarının iyi anlaşılabilir olması ve bu reflekslerin video kayıtlarının mümkün olması bize doğrudan denge hastalığının iç kulak mı yoksa merkezi sinir sistemi (beyin) kaynaklı mı olabileceğinin ayrımına fırsat vermektedir.

8- Vertigo nasıl tedavi edilebilir?

İç kulaktan gelen sinyallerde bir sorun olduğunda beyin, dengenin korunmasına yardımcı olmak için gözler, eklemler ve kaslar gibi vücudun diğer bölgelerinden gelen alternatif sinyallerle bunu telafi eder. Vestibüler kompansasyon olarak adlandırılan bu telafi edici süreç çoğu kişide doğal olarak gerçekleşir. Vestibüler kompansasyon başarısız olduğunda beyin ve sinir sisteminin bunu yeniden tanımasını ve koordinasyonunu sağlayacak rehabilitasyon uygulamaları gerekir. Bunu sağlayacak uygulamalar özellikle gözlerin harekete olan koordinasyonunu hedefler. Baş dönmesi yapan hastalıkların tedavisinde öncelik ilaç tedavisidir. Sıklık sırasında sözü edilen hastalıkların nedenlerine bağlı olarak uygun manevralar, ilaç tedavileri, minör invaziv uygulamalar (kulak enjeksiyonları gibi) ve cerrahi uygulamalar söz konusu olabilir. Bazı hastalıklarda iç kulak etkileşimini tetikleyebilecek gıdalardan kaçınmak ta önerilebilir.

Kulak çınlaması (tinnitus) nedir? Nedenleri, belirtileri ve tedavisi

Baş ve göz hareketi ve yürüme egzersizlerini içeren ve bazen “vestibüler rehabilitasyon” olarak da adlandırılan egzersiz tabanlı tedavi vestibüler kompansasyon sürecini destekleyebilir; bu tedavinin faydaları, beynin nasıl uyum sağlayacağını öğrenmesi için dengesizlik duyguları yaşaması gerektiği anlayışına dayanmaktadır.

9- Türkiye’de ve dünyada vertigo nüfusu rakamsal veriler neler?

Geçtiğimiz yıl yapılan araştırmalara göre pandeminin de etkisiyle dünya nüfusunun yüzde 10’unda, Türkiye’de ise benzer şekilde nüfusun önemli bir kısmında vertigo semptomunun görülme sıklığının yüksek olduğunu söyleyebiliriz. Bu da Türkiye’de yaklaşık 8 milyon kişide vertigo görülebileceği anlamına gelmektedir.

10- Vertigo hastalarının hangi meslekleri yapmaları sakıncalıdır?

Vertigoya neden olan hastalıklarda düşme riski olduğu için, yüksek yerlerde çalışan kişilerin tedavileri bitene kadar çalışmaya ara vermeleri iyi olur. İç kulak ve denge sisteminde hasar oluşmuş denge bozukluğu bulunan kişilerin araç kullanmaları da sakıncalıdır.

11- Vertigo insan yaşamını nasıl etkiler?

Düşme korkusu, daha sonra ek psikolojik sorunları tetikleyebilen anksiyete duygularını da artırabilir. Hoş olmayan, öngörülemeyen vertigo nöbetleri, vertigo ile yaşayan kişilerin araç kullanma gibi aktiviteleri bırakmaları gerekebileceği anlamına gelir, bu da sosyalleşmeyi sınırlar ve kişinin çalışma kapasitesini etkileyebilir.Vertigo duygusal, sosyal ve ekonomik olmak üzere birçok etkisi var. Vertigo atağı, korkutucu olmasının yanı sıra, vertigosu olan kişiler genellikle bir bağımsızlık ve kontrol kaybı hissederler ve hayatlarının birçok alanı bundan olumsuz etkilenir.

Prof. Dr. Çelebisoy: Geçmeyen baş dönmesi vestibüler migren habercisi olabilir

Bu da anksiyete ve depresyon gibi ek sağlık sorunlarına, güven kaybına ve özellikle yaşlılarda agorafobi (kaçmanın veya yardıma ulaşmanın zor olabileceği durumlarda olma korkusu) gibi sonuçlara yol açabilen panik ataklara neden olabilir. Vertigosu olan kişiler evde kalma ve başkalarıyla sosyal temaslarını kaybetme eğilimi gösterirler.

Vertigosu olan kişilerde konsantrasyon ve hafızayla ilgili sorunlar da görülebilir.Tanı konmamış vertigonun sonucu olabilecek zihinsel zorlukların yanı sıra fiziksel sorunlar da ortaya çıkabilir. Vertigo dengeyi etkileyerek düşme ve kırık riskini artırır.
Düşme korkusu, daha sonra ek psikolojik sorunları tetikleyebilen anksiyete duygularını da artırabilir. Hoş olmayan, öngörülemeyen vertigo nöbetleri, vertigo ile yaşayan kişilerin araç kullanma gibi aktiviteleri bırakmaları gerekebileceği anlamına gelir, bu da sosyalleşmeyi sınırlar ve kişinin çalışma kapasitesini etkileyebilir.