Tetanos nedir? Nasıl bulaşır? Belirtileri, tedavisi ve tetanoz aşısı

Yazan Doç. Dr. Tolga Gunvar

18 Haziran 2015 | 11 Mart 2023 | Kategori: Enfeksiyonlar, Sağlık Sözlüğü Print

Paylaş

Tweetle

Paylaş

254 Paylaşım

Tetanos, ’Clostridium tetani’ isimli bakterinin bulaşmasıyla gelişen ölümcül bir enfeksiyondur. Halk arasında kazıklı humma olarak da bilinir. Paslı çivi batması veya açık yaralara bakterinin teması ile bulaşır. Hastalığının belirtileri bakterinin vücuda girmesinden 3 ile 20 gün sonra ortaya çıkar. Önce çene kaslarında şiddette kasılmalar başlar. Giderek sertleşir ve buna bağlı olarak çene kilitlenir. Ayrıca göğüs, boyun, sırt ve karın kaslarında da kasılmalar olabilir. Tetanoz tedavisi genellikle yoğun bakım şartlarında ve izole odada yapılır. Enfeksiyon ilerlemişse, tedaviye rağmen ölümle sonuçlanabilir. Tetanosa karşı en iyi korunma yolu aşı olmaktır. Tetanoz aşısı ile en az 10 yıl %95 koruyuculuk sağlanır.

İçindekiler

Tetanoz nedir?

Tetanos, sinir sistemini etkileyen ve kas gerilmesine neden olan ölümcül bir bakteriyel enfeksiyondur. ’Clostridium tetani’ isimli, bakterinin, paslı kesici-delici cisimlerin batması veya açık yaralardan bulaşması ile gelişir. Tetanoz kişinden kişiye bulaşmaz. Her yaştan kişiyi etkileyebilir. Aşılı olmayanlarda ölüm riski yüksektir. Tetanos aşısı sayesinde hastalık artık eski dönemlerdeki kadar yaygın değildir. Hastalığın seyri şiddeti ile yakından ilgilidir. En iyi korunma yöntemi tetanoz aşısı yaptırmaktır.

Tetanoz aşısı nedir? Ne zaman yapılmalı? Yan etkileri nelerdir?

Tetanos nasıl bir hastalıktır?

Tetanoz, ölüme neden olabilen ağır bir enfeksiyondur. Hastalığının belirtileri bakterinin bulaşmasından 3 gün ile 3 hafta arasında (ortalama 14 gün) ortaya çıkar. Bu süre toksinin vücuda girdiği yer, yaranın ciddiyeti ve toksinin merkezi sinir sistemine ulaşma suresine bağlı olarak değişebilir. Özellikle kuluçka süresi bir haftanın altında ise tablo çok ciddidir. Tetanos bakterisi sinir sistemini etkileyen toksik maddeler üretir. Bakterinin ürettiği tetanos zehri (tetanospazmin) omurilikten kaslara giden sinir sinyallerini engeller. Bu da ciddi kas spazmlarına neden olur. Bu spazmlar kasları yırtacak kadar şiddetli olabilir.

Kasılma sırasında çeneyi kontrol eden kaslar sertleşir ve çene kilitlenir. Ayrıca göğüs, boyun, sırt ve karın kaslarında da kasılmalar meydana gelebilir. Kasılmalar solunumla ilgili kasları etkilediğinde ortaya solunumla ilgili problemler çıkar. Enfeksiyon hastalığa dönüştüğünde acilen yoğun bakıma yatırılarak tedavi edilmesi gerekir.

Tetanos nasıl bulaşır?

Tetanosa neden olan C tetani bakterisi, paslı çivi, bıçak veya metal kesikleri ile çok kolay bulaşabilir. Ayrıca daha önce oluşmuş yatalar ve cilt enfeksiyonları da bakterinin bulaşmasını kolaylaştırır. Bu tür yaraların, dezenfektan maddelerle temizlenmesi gerekir. C tetani bakterisi doğada her yerde bulunur. Pek çok ortamda ve toprakta yıllarca yaşayabilir. Kaynayan suda bile ancak 4 saatte ölür. Bu da onu çok tehlikeli bir bakteri yapar. Açık kırıklar, paslı metal kesikleri böcek ısırıkları, yanıklar nedeniyle oluşan yaraların toprak veya hayvan dışkısı ile temas etmesi ile kolayca bulaşabilir.

Örneğin arı sokmasıyla bile tetanos bulaşması mümkündür. Kirli, paslı cisimler nedeniyle oluşan yaralanmalar, yanıklar, donmalar, kurşun yaraları, steril olmayan cerrahi girişimler ve daha pek çok yoldan bulaşabilir. Ayrıca yeni doğanlarda göbek kordonu enfeksiyonları, çocuklarda kulak enfeksiyonları, dövme yaptırma, hastanede yapılmayan sünnet işlemi ve uygunsuz şartlarda doğum gibi pek durum tetanoz bulaşmasına neden olabilir.

Şarbon nedir? Nasıl bulaşır? Belirtileri ve tedavisi

Tetanos belirtileri

Çene Kası Sertleşmesi: Hastalığın ilk belirtisi, çeneyi kontrol eden kaslardaki spazmdır. Kaslar katılaşır, çene kapalı şekilde sıkıca kilitlenir. Salya akması görülür
Boyun Sertleşmesi: Tetanos zehri vücuda yayıldıkça diğer organlarda etkilenmeye başlar. Çene ve yüz spazmlarını boyun sertleşmesi izler.
Yutkunma Zorluğu: Boyun sertleşmesinden sonra yutkunma zorlukları başlar.
Solunum güçlüğü başlayabilir.
Yüksek ateş ile birlikte terleme ve baş ağrısı görülür
Yüzdeki Spazmlar: Yüzde oluşan spazmlar tetanosun erken dönem belirtisidir
Genellikle midede istemsiz ağrılı kasılmalar başlar
Tansiyon yükselmesi ve yüksek kalp hızı görülebilir
İdrar tutamama: Hasta genellikle idrar kaçırı

Tetanoz belirtileri bir çok hastalıkla karıştırılabilir. Örneğin, menenjit, diş absesi, kuduz, htpokalsemik tetani, epilepsi, deserebrasyon, narkotik mahrumiyeti, antipsikotiklerin distonik reaksiyonları ve striknin zehirlenmesi gibi. Bu nedenle kuşkulu durumlarda mutlaka kan testleri yapılmalıdır.

Tetanosun neden olduğu komplikasyonlar

Tetanoz, ciddi ve ölümcül komplikasyonlara neden olabilir. Kasılmalara veya uzun süre yatmaya bağlı komplikasyonlar gelişebilir. Solunum işlevini sağlayan kasların kasılması sebebiyle solunum yetmezliği ve boğulma, zatürree, hipotansiyon, hipertansiyon ve kalp krizi gelişebilir. Bunların dışında; hastalarda respiratuar distres, atelektazi, aspirasyon pnömonisi, venöz tromboz, pulmoner emboli, vertebra veya uzun kemiklerde kırıklar, primer yara enfeksiyonu, dekübit ülserleri, nozokomiyal enfeksiyonlar, akut peptik ülser, rabdomiyoliz, myozitls ossificans circumscripta gelişebilir.

Tetanos tedavisi

Tetanos tedavisinde hasta kesinlikle yoğun bakım şartlarında ve izole odada takip edilmelidir. Tedavide amaç, başlangıçta havasız kalma ile meydana gelecek ölümün önlenmesi, spazmların azaltılması, komplikasyonların önlenmesidir. Toksinlerin nötralize edilmesi, mevcut lezyonun tedavisi, nüks etmesinin önlenmesi amaçlanır.

Enfeksiyon gelişmiş ve ilerlemişse, gerekli tedavilerin yapılmasına karşın bile ölümle sonuçlanan vakalar görülebilmektedir. Tetanozda hastalığın seyri ağırlığıyla yakından ilgilidir. Lokal olgularda ve hafif tetanozda ölüm olmaz. Orta olgularda ölüm oranı % 5-10 arasındadır. Ağır olgularda ise bu oran % 50’nin üzerine çıkmaktadır. İleri yaş (40 yaş üzeri) ve kısa kuluçka periyodu (bir haftadan kısa), erken donemde başlayan refleks spazmların varlığı ölüm oranını arttıran faktörlerdir.

Belirtiler erken fark edilmiş ve tedaviye erken başlanmışsa kasların yeniden eski formuna kavuşması mümkün olabilir ancak bu kez de tedavi aylar sürebilir. Tetanos tedavisinde gürültüsüz, sabit ısıda ve loş bir ortamda yatak istirahati gerekir. ‘Tetanos immün globulin’ denilen bir antitoksin ile vücutta dolaşımda olan ancak henüz sinir dokusuna ilişmemiş tetanos toksinleri etkisiz hale getirilir.

Kuduz nedir? Nasıl bulaşır? Belirtileri, tedavisi ve aşısı

Kasılma önleyici ilaçlar, kas gevşeticiler, yatıştırıcılar, antibiyotikler ve (şiddetli solunum problemi olan hastalar için suni solunum cihazı gerekebileceğinden) yaşam desteği tetanosta diğer tedavi araçlarıdır. Bakterinin vücuda girdiği yaranın temizlenmesi ve zehrin kaynağının ortadan kaldırılması için ameliyat söz konusu olabilir.

Yaralanmalarda tetanoz tedavisi

Tetanozu önlemede yaraların uygun tedavisi çok önemlidir. Yaranın temizliği, püyün drenajı nekrotik dokunun ve yabancı cisimlerin temizlenmesi dikkatle yapılırsa tetanos ihtimalini azaltmış olur. Antibiyotik tedavisi de bakteri bulaşmış yaralarda tetanoz riskini azaltır. Hastanın bağışıklığı önceden aşılanma hikayesiyle ve yaranın durumuyla ilgilidir.

Eğer şahıs önceden üç doz yada daha fazla aşılanmışsa ve son doz beş yıldan daha yakın bir zamanda yapılmışsa bütün yara tipleri için bağışıklama tedavisi gereksizdir. Gebelerde eksik immünizasyon varsa altıncı aydan itibaren birer ay arayla iki doz aşı uygulanmalıdır. Ülkemizde hastaların hemen hiç birinin elinde aşı kayıtları yoktur ve kendileri de aşı türlerini bilmemektedirler. Bundan dolayı pratikte son beş yıl içinde asi olmayan kişilere aşıyı tekrar yapmak daha doğru gibi görülmektedir.

Tetanoz riskli yaralarda aşı ve TİG/SAT kullanımı

Evet: Son dozdan 10 yıldan uzun süre geçmişse.
Evet: Son dozdan 5 yıldan uzun süre geçmişse.

Tetanos aşısı

Yaralanmalarda tetanoz aşısı

Tetanoz yapan yaralara; çamurlu, salyalı, delici yaralanmalar, kurşun yarası, yanık yarası, ezilme ve donmayla oluşan yaralar dahildir. Aşılanma durumu bilinmiyor veya yapılmamışsa bütün dozlar baştan başlayıp tamamlanır. TİG (TetanozImmunglobulin) ayrı enjektörlerle ayrı sahaya yapılır. Yara ciddiyse ve son doz 10 yıldan önce yapılmışsa tetanoz riski fazlaysa TİG 500 ünite verilir.

Tetanoz aşısı nedir? Ne zaman yapılmalı? Yan etkileri nelerdir?

Bu gruba yaralanan dokunun 24 saat kontrol edilemediği, gübre, kolon muhteviyatı ve benzeri ağır bakteriyel bulaşmaların söz konusu olduğu vakalar da girer. Tetanoz, ‘Tetanos immün globulin’ denilen bir antitoksin antikorlarıyla önlenebilir. Serumda antitoksin seviyesi 0,01-0,1 lU/mL arasında ise hastalık nadiren görülebilir ve hafif seyreder. Erken devrede tetanoz yapabilen toksin miktarı ileri devrede hastalığın tekrar oluşumunu önlemeye yetecek bağışıklığı oluşturmaz.