Site etkinliği

İnsanlar neden tarih boyunca kafatasını deliyordu?
Binlerce yıl önce yaşamış insanlar kafatasını delerek bir tür beyin cerrahisi mi uyguluyordu? Tıptaki adı trepanasyon olan bu sistem, keskin bir aletle kafatasında delik açmayı içeriyordu.
Bugüne dek dünyanın birçok bölgesindeki arkeolojik alanlarda kafatasında delik olan binlerce iskelet bulundu. Fakat bilim insanları eski insanların neden bu yönteme başvurduğu konusunda henüz anlaşmaya varmış değil.

Afrika ve Polonezya’da bulunan 20. yüzyıla ait örnekler, kafatası delme işleminin tedavi amaçlı olduğuna, kafaya alınan darbe ya da nörolojik bir hastalıktan kaynaklı ağrıyı gidermek için yapıldığına işaret ediyor.

Kafatası deliklerinin amacı
Tarih öncesi dönemdeki trepanasyonun da benzer amaçlı olabileceği düşünülüyor. Bu şekilde delinmiş kafataslarında yaralanma veya nörolojik hastalık belirtilerine rastlanıyor.
Fakat trepanasyon işleminin ritüel amaçlı olabileceği de sanılıyor. En eski trepanasyon örneği 7000 yıl öncesine ait. Antik Yunan’da, Kuzey ve Güney Amerika, Afrika, Polonezya ve Uzak Doğu’da rastlanan bu uygulamanın birçok bölgede birbirinden bağımsız geliştiği sanılıyor.

Ortaçağ’ın sonuna doğru birçok kültürde trepanasyona son verilmiş olsa da Afrika ve Polonezya’da 1900’lerin başlarına kadar devam etti.

18. yüzyıla ait bir Alman kafatası delme aleti
Önceleri kafatasının ruhun bedene girmesi ya da çıkması amacıyla delindiğine inananlar olsa da, tıbbi amaçlı yapıldığı ihtimali üzerinde de duruldu. Fakat arkeologlar Rusya’da bu işlemin ritüel amaçlı yapıldığını gösteren izlere rastladı. 1997’de Don kıyısındaki Rostov’da bulunan ve milattan önce 5000 ila 3000 yıllarına (Bakır Çağı) ait olduğu sanılan 35 insan iskeletinden aynı mezarda bulunan beşinin kafatasında kazınma izleri taşıyan birkaç santimetrelik delikler görüldü.

Rusya’da ritüel amaçlı mı?
Bu deliklerin kafatasının obelion adı verilen arka üst kısmında olması kanama ve ölüm tehlikesine yol açabilirdi. Üstelik bu kafataslarında herhangi bir hastalık izine rastlanmamıştı. Bu durum ritüel olasılığına işaret ediyor olabilir miydi? Bu bölgelerde yakınlarında arkeologlar daha önce de benzer kafatasları bulmuştu.

Bazıları kafaya alınmış darbe izleri taşıyor, bunlardaki deliklerin tedavi amacıyla açıldığı sanılıyordu. Fakat bazılarında da bu delikler obelion bölgesinde bulunuyordu. Arkeologların bu konudaki çalışmasının sonuçları Nisan 2016’da Amerikan Fiziki Antropoloji Dergisi’nde yayımlandı.

Bu makaleye göre, obelion bölgesinde açılmış delikler içeren bu kafatasları, Rusya’nın bu güney bölgesinin ritüel trepanasyon merkezi olabileceğine işaret ediyor. Rus Bilimler Akademisi’nde konunun uzmanı Maria Mednikova, bu deliklerin bir tür “dönüşüm” sağlamak, toplumun sıradan üyelerinin sahip olmadığı bazı becerileri edinmek amacıyla açılmış olabileceğine inanıyor.

Delikten sonra yaşam
Kafatasındaki delikte görülen iyileşme belirtileri bu kişilerin işlemden sonra hayatta kaldığını gösteriyor. Rostov’da bulunan ve bu tür delik açılan 12 kafatasından birinin 25 yaşından küçük bir kadına ait olduğu ve bu işlem sırasında ya da kısa bir süre sonra öldüğü belirlendi. Ancak diğer bazı kafataslarındaki delikler etrafında rastlanan iyileşme belirtileri, delikler tümüyle kapanmamış olsa da bu kişilerin işlemden sonra 2-8 hafta kadar hayatta kaldığını gösteriyordu.

Sekiz tanesinde ise daha ileri düzeyde iyileşme görülmüş, bunların işlemden sonra en az dört yıl yaşadığı tespit edilmişti. Herhangi bir hastalık ya da darbe izine rastlanmamış olsa da bu 12 kişinin kafasındaki delik tedavi amacıyla açılmış olabilir. Bu durumda en azından sekizinde bu tedavinin işe yaradığı söylenebilir.

Peru’daki delik kafatası örnekleri
Fakat Rostov’daki Güney Federal Üniversitesi’nden antropolog Elena Batieva’nın belirttiği gibi bu insanların kafasındaki delik bir ritüelin parçası olarak açılmış olabilir. Bu durumda bu ritüellerin ne amaçla yapıldığı sorusuna yanıt aranmaya devam ediyor.
Robin Wylie – BBC Earth