Şizofreni Ve Diğer Psikozlar

Şizofreni: Tanım: Kişinin alışılagelmiş algılama ve yorumlama biçiminden uzaklaşarak kendine özgü bir içe-kapanım dünyasına çekildiği; duygu,düşünce,algı ve davranışlarında bozulma ile karakterize, bir ruhsal bozukluktur.
Yaygınlık: Yaşamboyu %1.

Risk etkenleri: Genetik, yaş (genelde 45yaş altı), kış-bahar aylarında doğmak, düşük sosyal sınıf, stres verici yaşam olayları, gebeliğin 2. trimesterinde enfeksiyonlar, gebelik ve perinatal komplikasyonlar, göçmenlik. Kadın ve erkeklerde eşittir.

Etyopatogenez: Nörotransmitter aktiviteleri: dopamin aktivite artışı (mezolimbik-mezokortikal yolak), serotonin artışı, NA artışı, glutamat azalma, GABA erjik nöronlarda azalma. Nörogörüntüleme bulguları: lateral ventrikülerde genişleme, azalmış beyin ve frontal lob hacmi, frontal bölgede azalmış kan akımı ve metabolizma.

Klinik bulgular: Genel görünüm: uygunsuz, zevksiz, garip giyiniş, vasat özbakım, duygusal kıstlılık, bazen garip el-kol vb hareketleri. Düşünce akışı ve konuşma: yavaşlama, konuşma miktarı veya içeriğinde fakirleşme veya blok, çok konuşma, çağrışımlarda kopma, enkoherans, kafiyeli konuşma, perseverasyon, ekolali. Düşünce içeriği: hezeyanlar mevcut. Bizar hezeyan; olması mümkün olmayan (uzaylılar beynimi çalıp götürdü). Nonbizar hezeyan; olması mümkün olan hezeyanlar (beni MİT-mafya takip ediyor). Şizofrenideki hezeyan türleri; perseküsyon, kıskançlık, somatik, büyüklük, referans, kontrol edilme, düşünce okunması-çalınması-yayımlanması-sokulması. Algı bozukluğu: en sık işitsel halüsinasyon. Görsel, dokunma, koku halüsinasyonu ve illüzyonlar görülebilir. Duygulanım: küntleşme-donuklaşma veya uygunsuz duygulanım, zevk alamama. Hezeyanlara ikincil korku ve anksiyete hali de gözlenebilir. Davranış: hipoaktivite olabilir.Katatoni belirtileri; motor hareketsizlik, eksitasyon (dış uyaranlardan etkilenmeyen aşırı ve amaçsız motor aktivite), negativizm, mutizm, ekolali, ekopraksi, verilen pozisyonu uzun süre koruma, tuhaf yüz-göz hareketleri veya stereotipi. Ajitasyon-agresyon, dezorganize davranışlar görülebilir.

Kişilik bozuklukları türleri ve tanımları

Tanı: Klinik olarak konur (DSM-IV ölçütleri). Laboratuvara dayanmaz. Tanı ölçütlerinde ana özellikler; en az 1 ay süre ile halüsinasyon, hezeyan, dezorganize veya katatonik davranış, dezorganize konuşma ve negatif belirtilerden (affekte küntlük, sosyal çekilme,düşünce yoksulluğu, zevk alamama) en az ikisi olacak. Hezeyan bizar ise veya halüsinasyon yorum yapan-kendi aralarında konuşan sesler ise 1 de olabilir. Toplam bozukluk süresi en az 6 ay olacak. Sosyal işlevsellik bozulmuş olacak. Başka psikiyatrik veya bedensel hastalık-madde kullanımı ile açıklanamaz olacak.

Şizofreni DSM IV Tanı Ölçütleri:

A) Karakteristik semptomlar: Bir aylık dönemin (başarıyla tedavi edilmişse daha kısa bir süre) önemli bir bölümünde aşağıdakilerin en az ikisinin bulunmasıyla karakterize aktif faz semptomları:

1. Hezeyanlar

2. Halüsinasyonlar

3. Dezorganize konuşma (sıklıkla enkoherans veya konu dışı konuşmalar)

4. İleri derecede dezorganize yada katatonik davranış

5. Negatif belirtiler, duygusal küntlük, aloji yada avolisyon (düşünce içeriğinin yoksullaşması veya istem yokluğu)

Not: Hezeyanlar bizar ise yada halüsinasyonlar kişinin davranışları veya düşünceleri hakkında sürekli yorum yapmakta olan seslerden yada iki yada daha fazla sesin bir birbirleriyle konuşmasından oluşuyorsa, A tanı ölçütünden sadece bir belirtinin olması yeterlidir.

B) Toplumsal /mesleki işlev bozukluğu: Mesleki, kişiler arası ilişkiler yada kendine bakım gibi önemli işlevsellik alanlarından bir yada birden fazlasında işlevselliğin, hastalık öncesi döneme göre belirgin olarak bozulması (hastalık çocukluk yada ergenlik dönemde başlamış ise kişiler arası ilişki, akademik veya mesleki alanlarda beklenen düzeye ulaşmakta yetersizlik).

C) Süre: Bu bozukluğun devam ettiğini gösteren belirtiler en az 6 ay süreyle bulunmaktadır. Bu süre en az 1 ay süren aktif dönemi (başarıyla tedavi edilmişse daha kısa bir süre) içermelidir. Prodromal ve rezidüel dönemler de bu süreye dahil olabilir.

D) Şizoaffektif bozukluk ve duygudurum bozukluğunun dışlanması: Şizoaffektif bozukluk ve psikotik bulgulu duygudurum bozukluğu dışlanmıştır. Bunun nedeni, aktif evre ile birlikte depresif, manik veya karma bir dönem ortaya çıkmaması ve aktif evre sırasında duygudurum belirtileri de olmuşsa bunların toplam süresi aktif ve rezidüel dönemlerin süresine göre daha kısa sürmesinden dolayıdır.

E) Madde kullanımı ve genel tıbbi durumun dışlanması: Bu bozukluk bir maddenin doğrudan fizyolojik etkilerine (örneğin kötüye kullanılabilen bir ilaca, tedavide kullanılan bir ilaca) yada genel tıbbi duruma bağlı olarak ortaya çıkmamıştır.

F) Yaygın gelişimsel bir bozuklukla olan ilişki: Otistik bozukluk veya diğer bir yaygın gelişimsel bozukluk öyküsü varsa ancak en az bir ay süreyle (başarıyla tedavi edilmişse daha kısa bir süre) belirgin sanrı ve varsanılar da mevcutsa şizofreni ek tanısı konulabilir.

Alt tipleri: Paranoid: en sık ve göreceli en iyi prognozlu. Hezeyan-halüsinasyon olacak. Dezorganize davranış-konuşma-katatonik davranış olmayacak. Dezorganize: göreceli en kötü prognozlu. Dezorganize davranış-konuşma-uygunsuz duygulanım kliniğe hakim olacak. Ancak katatoni olmayacak. Katatonik tip: daha önce sayılan katatonik belirtilerden en az ikisi kliniğe hakimdir. Rezidüel: önceden aktif bir epizod geçirmiş olacak, halen negatif belirtiler olacak. Belirgin halüsinasyon-hezeyan dezorganize davranış-konuşma, katatonik davranış olmayacak. Ayrışmamış tip.

Tedavi – Tipik antipsikotikler: esas olarak D2 reseptörlerini bloke ederler. Haloperidol; (norodol 5,10,20 mg tb; 10 damla =1 mg damla formu) etkin doz 5-20 mg. Klorpromazin (Largactil tb 100 mg, amp 25 mg) etkin doz 200-800. Zuklopentiksol (Clopixol tb 2,10,25mg; 1mg = 1 damla; 200 mg amp depo ve 50 mg amp acuphase fromları) etkin doz (oral: 30-75; depo formu 15 günde 1 kez; acuphase formu 3 günde 1 kez). Flupentiksol (Fluanxol 3 mg tb, 40 mg depo amp) etkin doz oral 6-18 mg, depo amp 15 günde 1 kez). Flufenazin depo (prolixin amp 25 mg) 3-4 haftada 1 kez.

Tedavi – Atipik antipsikotikler: dopamin yanında serotoni antagonizması da yaparlar, düşü EPS ve hiperprolaktinemi yan etkilerine sahiptir, dopaminin nigrostriyatal yolağından (EPS den sorumlu) çok mezolimbik yolağı (antipiskotik etkiden sorumlu) etkiler; şizofreninin pozitif belirtilerinin yanında negatif belirtilerine de etkilidir. Klozapin (leponex 25-100 mg tb) etkili doz 300-600 mg, %1 agranülositoz riski var, kilo alımı, diabet riski, epileptik nöbet riskleri (yüksek dozda) gibi önemli yan etkileri vardır. Olanzapin (zyprexa, rexapin, oferta 5-10mg tb; zyprexa flk-velotab 10 mg), etkin doz 10-30 mg, kilo alımı, diabet, hiperlipidemi riski vardır. Risperidon (risperdal, 1-2-3-4 mg tb; risperdal consta 25-37.5-50mg depo ampül), etkin doz oral 4-8 mg; depo ampül 15 günde 1 kez verilir. Ketiyapin (seroquel, cedrina 100-200-300 mg tb) etkin doz 600-800 mg. Ziprasidon (zeldox 20-40-60-80 mg), etkin doz 40-200. Diğerleri; sülpirid, amisülpirid, aripiprazol, sertindol.

Ekstrapiramidal yan etkiler: Distoni, parkinsonizm, akatizi, nöroleptik malign sendrom.

Prognoz: Kadın cinsiyet, akut ve geç yaşta başlama, affektif belirtilerin olması, negatif belirtilerin olmaması, sosyal destek varlığı, nörolojik bulguların olmaması, aile öyküsünün olmaması iyi prognoz göstergeleri.

Sanrısal bozukluk:

Diğer isimleri; paranoid bzoukluk, delüzyonel bozukluk, hezeyanlı bozukluk. Kliniğe nonbizar/tuhaf olmayan) nitelikteki hezeyanların hakim olduğu bir bozukluktur. Sıklığı %0.05-0.1’dir. En sık 35-55 yaşları arasında görülür.

Klinik özellikler ve tanı: En az 1 ay süre ile nonbizar hezeyanların olması ana belirti ve tanı ölçütüdür. Sanrısal düşünce ile ilgili koku ve dokunma varsanıları olabilir. Sanrısal düşünce ile ilgili alan dışında işlevsellikte belirgin bir bozulma olmaz. Duygudurum belirtileri de varsa bunun toplam süresi sanrılı dönemden daha kısadır.

Sanrı türleri: Perseküsyon: kötülük görme, mafya beni takip ediyor, benim hakkımı yediler, çocuklarımı beni izliyorlar, öldürecekler, zehirleyecekler. Kıskançlık: eş veya sevgilisinin aldattığı-sadakatsizliği ile ilgili sanrı (eşim beni aldatıyor). Büyüklük: kendini çok değerli, büyük görme ile ilgili (ben icat yaptım, ben Atatürk’üm, ben bu ülkeyi kurtarmak için görevlendirildi, evliyayım, Peygamberim, bana vahiy geliyor). Erotomanik: genellikle daha üstün konumdaki işyeri, ünlü, siyasetçi vb yerdeki birinin kendisine aşık olduğuna ilişkin sanrılar. Somatik: bedeninde bir hastalık veya şekil bozukluğu olduğuna dair sanrı (benden kötü kokular yayılıyor, beynim çürümüş). Belirlenmemiş tip: diğer tiplere girmeyen sanrılar Örn. referans (alınma); önemsiz işaret ve ifadelerle kendisine özel imalarda bulunulduğuna dair (tv de şu haberde aslında bana gönderme yapıyorlar).

Ayırıcı tanı: Şizofreniden farkları: sanrılar nonbizardır. Katatonik-dezorganize davranışlar; dezorganize konuşmalar, affekte küntlük-uygunsuzluk olmaz. Varsanılar yoktur veya olsa da sansısal tema ile bağlantılıdır ve kliniğe hakim değildir. Sanrısal alan dışında işlevsellikte bozulma yoktur (örn. zehirleneceği sanrısı olanlar zehirleneceğine inandığı kişinin veya yerin yemeğini yemez ancak diğer yer ve kişilerinkini yer).———-Vücut dismorfik bozukluk, OKB, hpokondriyazisten farkı sanrının olmasıdır. Bu bozukluklarda düşünceler sanrı boyutunda değildir. Paranoid kişilik bozukluğunda da sanrı bulunmaz.

Tedavi: Sanrıları onaylamayan (sen haklısın) veya yargılamayan (sen yanlış düşünüyorsun), içten yaklaşımda tedavide antipsikotikler kullanılır. Başkasına veya kendisine zarar verme düşüncesi veya planı varsa yatırılmalıdır.

Şizoaffektif bozukluk:

Şizofreninin A tanı ölçütlerini karşılayan belirtilerle birlikte major depreyon, manik veya mikst epizodun olduğu bozukluktur. Hastalığın aynı döneminde belirgin duygudurum belirtilerinin olmadığı en az iki hafta boyunca hezeyan yada halüsinasyonların olması gerekir (psikotik özellikli duygudurum bozukluğundan farkı). Duygudurum belirtileri bozukluğun toplam süresinin önemli bir kısmında bulunur. Tedavide antipsikotikler ve dugudurum düzenleyici ilaçlar verilir.

Kısa psikotik bozukluk:

Halüsinasyon, hezeyan, dezorganize konuşma, dezorganize veya katatonik davranışlardan en az birinin olması ile karakterizedir. En az bir gün sürmeli, ancak 1 ayı geçmemelidir. En geç 1 ay sonunda eski işlevsellik düzeyine dönülür. Genelde sosyal bir stres sonrası ortaya çıkar ve birkaç gün sürer. Tedavide antipsikotikler ve gerekirse benzodiyazepinler verilir.

Paylaşılmış psikotik bozukluk:

Yerleşik bir sanrısı olan başka bir kişi ile yakın ilişkide olan bir bireyde benzer içerikli bir sanrı gelişmesidir. Her iki hastayı birbirinden ayırmak, yeterli düzelme olmaz ise antipsikotik ilaçlar tedavi yöntemleridir.

Enes Başak

YORUMUNUZ VAR MI?

Label

İsim*

Email*

Δ

Label

İsim*

Email*

Δ

0 Yorum

Inline Feedbacks

Tüm yorumları gör