Radyoterapi nedir? Kanser tedavisinde nasıl uygulanır? Yan etkileri

Radyoterapi, kanser hücrelerini yok etmek için radyasyonun kullanıldığı bir tedavi yöntemidir. Tedavide yüksek enerjili radyoaktif ışınlar kullanıldığı için ışın tedavisi olarak da bilinir. En sık olarak X-ışınları kullanılır, fakat proton gibi diğer enerji türleri de kullanılabilir. Günümüzde gelişen bilgisayar teknolojisi sayesinde hedefe odaklanabilen cihazlar sayesinde tedavi başarısı artarken yan etkileri giderek azalmaktadır. Radyoterapi, harici ve dahili olmak üzere iki şekilde uygulanır ama benzer etkiler gösterir. Tedavi sırasında yüksek enerjili ışınlar, vücudunun dışındaki bir makineden gönderilir. Brakiterapi adlı radyasyon tedavisi sırasında ise radyasyon kaynağı vücudun içine yerleştirilir. Radyoterapi, vücutta uygulandığı bölgeye göre ishal, bulantı, kusma, saç dökülmesi, ağız yaraları, cilt problemleri gibi çeşitli yan etkilere neden olabilir.

Radyoterapi (Işın tedavisi) nedir?

Radyasyon onkolojisi

Radyasyon onkolojisi, iyonizan radyasyon kullanarak kanser ya da kanser dışı hastalıkların tedavisini planlayan, radyasyonun etkilerini, kanserlerin davranışlarını inceleyen ve bunlar üzerine eğitim ve araştırma yapan tıp dalıdır. Radyoterapi uygulamaları radyasyon onkolojisi bölümü tarafından planlanıp gerçekleştirilir.

Onkoloji nedir? Onkolog ne iş yapar? En önemli onkolojik hastalıklar

Radyoterapi neden uygulanır?

Radyoterapi, kanseri tedavi etmek, belirtilerini hafifletmek ya da ortadan kaldırmak için kullanılır. Kanseri tamamen tedavi edebilir, geri dönmesini önleyebilir ya da büyümesini durdurabilir veya yavaşlatabilir. Belirtileri hafifletmek için kullanıldığında palyatif tedavi olarak adlandırılır. Tam iyileşme sağlamak için yapıldığında ise küratif tedavi adını alır.

Radyoterapi ne işe yarar?

• Kanseri tamamen tedavi edebilir. (Küratif radyoterapi).
• Diğer tedavilerin etkinliğini artırır. Örneğin kemoterapi ile kombine edilebilir (kemoradyasyon) veya cerrahi tedaviden önce kullanılabilir (neoadjuvan radyoterapi).
• Ameliyat sonrası kanserin tekrarlama riskini azaltır (adjuvan radyoterapi).
• Tedavi mümkün değilse belirtileri hafifletmek için verilir (palyatif radyoterapi).

Yeni cihazlar ile radyoterapi doğrudan hedefe odaklanıyor

Radyoterapi hangi hastalıkların tedavisinde kullanılır?

• Beyin kanserleri
• Meme kanseri
• Prostat kanseri
• Spinal kanserler
• Baş-boyun kanserleri
• Akciğer kanseri

Akciğer kanseri belirtileri nelerdir? Nedenleri, tanısı ve evreleri

Radyoterapi yöntemleri ve çeşitleri

Harici (Eksternal) radyoterapi

Kanser hücrelerini radyasyon ışınları ile dikkatli bir şekilde hedeflemek için harici bir makine kullanılır. Makine büyüktür ve gürültülü olabilir. Uygulama esnasında vücuda temas etmez, vücudun bir bölümüne birçok yönden radyasyon ışını gönderir. Harici radyasyon tedavisi, lokal bir tedavidir, yani vücudun belirli bir bölümünü hedefler. Örneğin akciğerinizde kanser varsa, tüm vücuda değil, sadece göğsünüze radyasyon uygulanır.

Dahili (İnternal) radyoterapi

Radyasyon kaynağı katı veya sıvı olabilir.

• Brakiterapi (Radyoterapi implantları): Katı bir radyasyon kaynağına sahip internal radyasyon terapisine brakiterapi denir. Vücudun içine, kanser dokusunun yakınına küçük parçalar halinde (genellikle geçici olarak) radyoaktif implantlar yerleştirilir. Harici radyasyon terapisi gibi, brakiterapi de lokal bir tedavidir ve vücudun sadece belirli bir kısmına yönelik yapılır.

Metpamid nedir? Ne işe yarar? Kullanımı, dozu ve yan etkileri

• Radyoterapi enjeksiyonları, kapsül veya içecekler (Radyoizotop tedavisi): Sıvı kaynaklı iç radyasyon tedavisine radyoizotop tedavisi ya da sistemik tedavi denir. Sistemik, tedavinin kan yoluyla vücut dokularına geçtiği, kanser hücrelerini aradığı ve öldürdüğü anlamına gelir. Radyoaktif sıvı ya da kapsülün yutulduğu veya kanınıza enjekte edildiği tedavi yöntemidir. Sistemik radyasyonla birlikte idrar, ter ve tükürük gibi vücut sıvılarından bir süre radyasyon yayılmaya devam eder.
• Hedeflenmiş radyonüklid tedavisi: Bu tedavi yönteminde sistemik olarak uygulanan radyoaktif madde, hedeflenmiş kanser hücrelerini bularak etki eder.

Kemoterapi nedir? Kanser tedavisinde nasıl uygulanır, yan etkileri nelerdir?

Radyoterapi yöntemleri nasıl seçilir?

Tedavide uygulanacak radyoterapi çeşidi aşağıdakiler dahil birçok faktöre bağlı olarak planlanır ve uygulanır:

• Kanserin türü
• Boyutu
• Vücuttaki yeri
• Radyasyona duyarlılığı
• Normal dokulara yakınlığı
• Hastanın genel sağlık durumu ve tıbbi geçmişi
• Radyoterapi dışında başka tedavi planının varlığı
• Hastanın yaşı
• Başka hastalıkların varlığı

Günümüzde pek çok gelişmiş cihaz türü bulunmaktadır

Radyoterapi cihazları

Radyasyon tedavisi sırasında kullanılacak cihaz tümörün türüne, boyutuna, evresine, yerleşimine, derinliğine ve hastanın genel sağlık durumuna göre belirlenir.

• TrueBeam STX: Yeni jenerasyon bir ışın teknolojisidir. Bu cihaz tüm radyoterapi yöntemlerini bir arada kullanma fırsatı sunar. Vücudun her noktasındaki tümörleri ışınlayabilir ve ulaşılması zor bölgelerde de başarıyla kullanılır.
• Linac (Lineer hızlandırıcı): MRG, BT gibi görüntüleme yöntemleri yardımıyla tümör çevresindeki sağlıklı dokuya zarar vermeden sadece kanser dokusunu hedefleyerek ışın uygulayan cihazdır.

Tomografi nedir, nasıl çekilir? BT ne işe yarar, zararları nelerdir?

• Trilogy: Bir tür linac cihazı olan trilogy üç yeni teknoloji radyoterapi yöntemini uygulayabilmektedir.
• Elekta Versa HD: En yeni teknolojilerden biridir. Hastaya verilen ışın dozlarını en doğru şekilde hesaplayan cihazdır. Sızıntı doz geçirgenliği son derece düşüktür ve bu da sağlıklı hücrelerin korunmasına katkı sağlar. Yüksek doz oranıyla tedavi süresini kısaltır ve tedavi başarısını artırır.

Radyoterapi kanser tedavisinde etkili mi?

Radyoterapi genellikle cerrahiden sonra en etkili kanser tedavisi olarak kabul edilir. Ancak işe yarama oranı kişiden kişiye değişiklik gösterir.

Radyoterapi nasıl uygulanır?

Baş ve boyun kanserleri neden olur? Belirtileri ve tedavi yöntemleri

Farklı radyoterapi türleri farklı şekillerde uygulanır:

• Harici radyasyon terapisinde, vücuda belirli enerji aralığında X-ışınları gönderen bir makine kullanılır. Elektronlar, protonlar, gama ışınları veya bunların kombinasyonu gibi başka enerji formları kullanan makineler de mevcuttur.
• Tedavi gören kişi bir masanın üzerine uzanır ve odanın dışında bulunan bir teknisyen makineyi uzaktan çalıştırır. Hasta ve teknisyenin iletişim için dahili bir telefon kullanılır.
• İşlem genellikle çok kısa sürer ve acısızdır. Hasta seans hemen sonra evine dönebilir.
• Brakiterapi adı verilen dahili radyasyon terapisi, ameliyatsız olarak vücuda yerleştirilebilen metal tüp, tel veya çekirdek implantları ile yapılır. Bazı durumlarda, implantı kansere daha yakın yerleştirmek için ameliyat gerekebilir.
• İmplantın vücutta kalış süresi her hastada farklıdır. Bu süre birkaç dakika olabileceği gibi hastanın durumuna göre hayatının geri kalanını içerebilir.
• Brakiterapi alan kişinin hastanede kalması gerekecektir, çünkü implantlar diğer insanlar için radyasyon riski oluşturur. Kalıcı implantlar çok daha küçük radyasyon dozları salar ve tedavi alan hasta çevresindeki insanlar için güvenli kabul edilir.

Radyoterapiden önce neler yapmalı, nasıl hazırlanmalı?

• Kanserin türü, konumu, boyutu ve tümörün radyasyona duyarlı dokulara veya organlara yakın olup olmadığı
• Hedefe ulaşmak için gereken derinlik, kişinin genel sağlık durumu ve tıbbi geçmişi

Modern radyasyon planlaması genellikle bilgisayar desteklidir ve tümörlerin 3D görüntülerini üretebilecek kadar karmaşıktır.

Meme kanseri neden olur? Belirtileri, tedavisi ve elle muayenesi

Radyoterapi işlemi ne kadar sürer?

Radyoterapi, genellikle 3 ila 9 hafta boyunca günlük küçük bir radyasyon dozunun verildiği bir dizi seans şeklinde uygulanır. Tedavi başlamadan önce bakım ekibiniz alacağınız radyoterapi türü, kaç seansa ihtiyacınız olduğu ve ne sıklıkla tedaviye ihtiyacınız olacağı konularını içeren bir planlama yapar. Her seans yaklaşık olarak 15 dakika sürer.

Radyoterapi kaç seans uygulanır?

Çoğu hastaya 3 ila 9 hafta boyunca haftada beş tedavi seansı uygulanır (hafta sonları mola vererek pazartesiden cumaya günde bir seans). Ancak bazen günde bir seanstan fazla veya hafta sonu boyunca radyoterapi verilebilir.

Radyoterapi yapılırken nelere dikkat etmeli?

Radyoterapinin yan etkileri

Bu yan etkilerin birçoğu önlenebilir ya da tedavi edilebilir. Ayrıca çoğu, tedavi tamamlandıktan sonra kendiliğinden kaybolur. Hastalarda hangi yan etkilerin görüleceğini tahmin etmek zordur. Bu etkiler kişiden kişiye değişiklik gösterir ve vücudun tedavi edilen kısmı ve uygulanan radyoterapi türü gibi faktörlerle ilişkilidir.

Radyoterapi nedenli bulantı kusma nasıl önlenir?

Kanser tedavileri bulantı ve kusmaya neden olabilir. Bulantı ve kusmayı kontrol altına almak daha iyi hissetmenize ve yetersiz beslenme ve dehidrasyon gibi daha ciddi problemleri önlemeye yardımcı olacaktır.

Mide bulantısı neden olur? Bulantı ve kusmaya ne iyi gelir?

Aşağıda belirtilenler daha iyi hissetmeniz için önerebileceğiniz pratik adımları içermektedir:

• Mide bulantısı ilacı alın: Antiemetikler olarak adlandırılan bulantı önleyici ilaçlar, çoğu zaman bulantı ve kusmanın önlenmesinde veya azaltılmasında etkili olarak kullanılır. Bu ilaçları doktor kontrolünde kullanın.
• Bol miktarda su ve sıvı için: Bol sıvı alımı, vücudunuzda çok fazla sıvı kaybı olduğunda ve yeterince sıvı alınmadığında meydana gelen ve ciddi bir problem olan dehidrasyonun önlenmesine yardımcı olacaktır.
• Bazı yiyeceklerden kaçının: Yağlı, kızartılmış, tatlı veya baharatlı yiyecekler rahatsız ediyorsa yemeyin. Yemek kokusundan rahatsız oluyorsanız yakınlarınızdan yemeğinizi pişirmesi için yardım isteyin. Keskin kokusu olmayan soğuk yiyecekleri deneyin veya yemeden önce yiyeceklerin soğumasını bekleyin.
• Tamamlayıcı tıp uygulamaları hakkında bilgi edinin: Akupunktur bazı kişilerde bulantı ve kusmayı hafifletir. Derin nefes alıp verme, hipnoz ve diğer bazı rahatlama teknikleri (müzik dinlemek, kitap okumak veya meditasyon yapmak gibi) bazı hastalara yardımcı olabilir.

Radyoterapi ve saç dökülmesi

Saç dökülmesi radyoterapide sık görülen bir yan etkidir. Fakat kemoterapiden farklı olarak, sadece tedavi edilen bölgede saç dökülmesi ortaya çıkar. Saç dökülmesi, genellikle tedaviye başlandıktan 2-3 hafta sonra ortaya çıkar. Dökülen saçlar, tedavi bittikten birkaç hafta sonra tekrar çıkmaya başlar. Ancak çıkan saçlar bazen öncekinden biraz farklı bir yapı veya renkte olabilir. Yüksek dozda radyoterapi alanlarda saç dökülmesi kalıcı olabilir. Tedaviye başlamadan önce böyle bir risk olup olmadığını doktorunuzla konuşabilirsiniz.

Saç dökülmesi neden olur, nasıl önlenir? En etkili tedavi yöntemleri

Radyoterapinin cilt üzerine etkisi

Radyoterapi sonrasında cilt sorunlarını azaltmak için şunları yapabilirsiniz:

• Yumuşak ve geniş kıyafetler tercih edin.
• Tedavi edilen cilt bölgesini ovalamayın, kaşımayın, çizmeyin veya o bölgede flaster kullanmayın.
• Soğuk veya sıcak uygulamayın.
• Güneş ışığına hassasiyet gelişeceği için cildinizi güneşten korunun.
• Temizlikte ılık su ve sabun dışında başka birşey kullanmayın.

Radyoterapi ve kanama sorunları

Radyoterapi sonrası kemik iliği hücreleri etkilenirse pıhtılaşmadan sorumlu trombosit adı verilen hücrelerin sayısı azalır. Nadir görülen bir durumdur ve genellikle vücutta kanamalar, cilt altında mor lekeler şeklinde kendini belli eder.

Radyoterapi ve ağız yaraları

• Ağız içinde ağrı: sanki çok sıcak bir yemek yiyerek yakmışsınız gibi
• Ağızda ülser şeklinde yaralar: Bu yaralar enfekte olabilir.
• Yemek yerken, içerken ve / veya konuşurken rahatsızlık
• Ağız kuruluğu
• Azalmış tat duyusu
• Ağız kokusu

Bu sorunlardan herhangi birisi varsa doktorunuza bildirin. Doktorunuz ağrı kesici ilaç veya özel bir gargara önerebilir. Baharatlı, tuzlu veya keskin yiyeceklerden kaçınmak da yardımcı olabilir. Mukozit genellikle tedavi bittikten birkaç hafta sonra iyileşir, ancak bazen ağız kuruluğu uzun süreli bir sorun olabilir.

Zerdeçalın faydaları nelerdir? Zerdeçal çayı neye iyi gelir?

Radyoterapi ve halsizlik

Radyoterapi sonrası birçok hastada halsizlik ve yorgunluk görülür. Bu genellikle tedavi sırasında başlar ve tedavi bittikten sonra birkaç hafta veya birkaç ay boyunca devam edebilir. Halsizlik ve yorgunlukla başa çıkmak için aşağıdakiler yardımcı olabilir:

• Bol bol dinlenin.
• Zorlandığınız işleri veya aktiviteleri yapmaktan kaçının.
• Yapabiliyorsanız, kısa yürüyüşlere çıkmak gibi hafif egzersizler yapın.
• Günlük işlerinizi yaparken arkadaşlarınızdan ve ailenizden yardım isteyin.
• Çalışıyorsanız, tedavi sürecinde izin almayı veya tedaviniz bitene kadar yarı zamanlı çalışmayı düşünün.
• Birdenbire kendinizi çok yorgun hissederseniz ve nefes darlığı gelişirse doktorunuzla temasa geçin. Çünkü bu tedavi edilmesi gereken kansızlığın bir işareti olabilir.

Radyoterapinin neden olduğu enfeksiyonlar ve korunma yolları

Radyoterapi, enfeksiyonla savaşan beyaz kan hücreleri ve diğer kan hücrelerini üreten kemik iliğini etkileyebilir. Ancak genellikle sadece tedavi edilen bölgeye etki ettiği için beyaz kan hücrelerini etkileme olasılığı kemoterapiye göre oldukça nadirdir.

Nefes darlığı (dispne) nedir, neden olur? Belirtileri ve tedavisi

Beyaz kan hücre sayınız çok düşerse (Nötropeni) enfeksiyon kapma riskiniz artar. Kan değerlerinin normale dönebilmesi için tedaviye kısa bir ara verilmesi gerekebilir.

Radyoterapinin neden olduğu ishal

İshal, karın veya kasık bölgesine uygulanan radyoterapinin yaygın bir yan etkisidir. Genellikle tedavi başladıktan birkaç gün sonra görülür. İshal, tedavi devam ettikçe daha şiddetli hale gelebilir. Tedavi bitiminden birkaç hafta sonra kaybolmalıdır. Birkaç hafta sonra belirtiler düzelmediyse veya dışkıda kan varsa derhal doktora başvurmanız gerekir.

Radyoterapinin yan etkilerini nasıl azaltabilirim?

• Alkol ve sigaradan uzak durun.
• Aşağıda belirttiğimiz beslenme önerilerine uyun.
• Doktorunuzun önerdiği vitamin ve mineraller varsa kullanın.
• Ağız ve diş problemlerini azaltmak için her gün düzenli olarak dişlerinizi fırçalayın, gargara yapın.
• Cildinizi ovmayın, kaşımayın.
• Yumuşak, pamuklu ve geniş giysiler tercih edin.
• Cildinizi güneşten koruyun.
• Hergün ılık su ve sabunla cildinizi temizleyin.
• Ilık suyla banyo yapın, kese ve lif kullanmaktan kaçının.
• Bol bol istirahat edin.
• Enfeksiyon geçiren bireylerden uzak durun.
• Bulantı kusma için önerilen ilaçları kullanın.
• Meditasyon, gevşeme egzersizleri, nefes teknikleri ile rahatlamaya çalışın.
• Akupunktur gibi tamamlayıcı tıp yöntemlerini deneyin.

Radyoterapi öncesinde ve sonrasında nasıl beslenmeli?

• Günde en az 2 litre sıvı tüketin.
• Diyetisyen kontrolünde sağlıklı bir diyet programı uygulayın.
• Yan etkiler ortaya çıkana kadar protein ihtiyacını karşılayan yiyecekler tüketin. Her gün en az bir yumurta yiyin ve protein bakımından zengin et ve tavuk suyu çorbalar için.
• Mümkün olduğunca yiyecekleri sıvı ve püre halinde tüketmeye özen gösterin.
• Ağız ve boğazı tahriş edebilecek keskin baharatlı ve asitli yiyeceklerden uzak durun.
• Çok soğuk ya da sıcak yiyecek ve içeceklerden uzak durun.
• Şekerli gıdalardan uzak durun.

Akupunktur nedir? Hangi hastalıklara iyi gelir? Tedavisi ve faydaları

Radyoterapi sürecinde cinsellik ve hamilelik

Radyoterapi kadın ve erkeklerde çeşitli cinsellik ve fertilite ile ilişkili yan etkilere neden olabilir. Erkekler için yan etkiler sıklıkla prostat ve testislere uygulanan ışın tedavisinden sonra görülür. Erektil disfonksiyon, düşük sperm sayı ve aktivitesi görülebilen olası yan etkilerdir. Kadınlarda üreme organlarına uygulanan radyasyon tedavilerinde aşağıdaki yan etkiler görülebilir:

• Adet kanamalarında değişiklikler
• Adet görmeme
• Vajinada kaşıntı, yanma ve kuruluk gibi erken menopoz belirtileri
• Kısırlık: Özellikle her iki yumurtalığa radyoterapi uygulandığında ortaya çıkabilir.

Vajina kaşıntısı neden olur? Belirtileri ve tedavi yöntemleri

Radyoterapi, ilaç etkileşimleri ve alternatif tıp

Kanıtlar, bazı diyet takviyeleri, koruyucu maddeler gibi bazı ajanların antioksidan özellikler gösterdiğini ve dolayısıyla kemoterapi ve radyoterapinin etkinliğini engelleyebileceğini göstermektedir. Bu sebeple radyoterapi öncesi kullandığınız her türlü ilaç, takviye ve bitkisel yöntemi konusunda doktorunuza bilgi vermeniz önemlidir.

Radyoterapi sürecinde çalışabilir miyim?

Tedavi sürecinde ne kadar çalışabileceğiniz kendinizi nasıl hissettiğinize bağlıdır. Radyoterapiye ilk başladığınız dönemde kendinizi çalışacak kadar iyi hissetme ihtimaliniz yüksektir. Tedavinin ilerleyen aşamalarında kendinizi daha yorgun, güçsüz ve daha az enerjik hissetmeniz olasıdır. Tedavi sırasında kendinizi aşırı hasta hissetmeniz durumunda işyerinden izin almanız gerekebilir. Tedavi bittikten sonra şikâyetlerinizin azalması ve eski sağlığınıza kavuşmanız birkaç hafta sürebilir. Ancak bazen bu süreç aylar alabilir.

Radyoterapi alırken tatile gidebilir miyim?

Kalabalık ortamlar, yorgunluk nedeniyle bağışıklığın düşmesi, güneş ışınlarına maruziyet gibi faktörler radyoterapi hastaları için tatilde riske neden olabilir. Radyoterapi alan hastaların tatilde bazı önlemler almaları gerekebilir. Bu dönemde tatile çıkacaksanız;

• Güneş ışınlarına maruziyetten kaçının.
• Hamam, sauna gibi sıcak ortamlardan uzak durun.
• Mümkün olduğunca az nemli ve klimalı ortamları tercih edin.
• Enfeksiyon riski olan ortam ve kişilerle temas etmeyin.
• Bol sıvı tüketin.
• Kendinizi fazla yormayın.
• Tatile çıkmadan önce mutlaka doktorunuza danışın.

Enfeksiyon nedir? Neden olur? Belirtileri, türleri ve tedavisi

Radyoterapi tedavisi alan hastalara öneriler

• Radyoterapiye başlamadan önce kanser bakım ekibinize, olası ilaç etkileşimlerinden kaçınmak için, kullandığınız tüm ilaçlar, vitaminler ve bitkisel takviyeler hakkında mutlaka doktorunuza bilgi verin ve izin almadan bunları kullanmayın.
• Radyoterapinin sindirim sistemine olan yan etkilerini minimum düzeye indirmek için sağlıklı bir diyet yapın ve bir diyet uzmanından bilgi alın.
• İştahınız olmasa bile protein ve kalori bakımından zengin gıdalar tüketmeye çalışın.
• Radyoterapi aldığınız bölgedeki cildinize bakım yapın. Hergün ılık su ve doktorunuzun önerdiği sabunla ilgili cilt bölgesini temizleyin.
• Enfeksiyon riskine karşı kalabalık ortamlardan uzak durun. Dışarıya çıkarken maske takın, tedavi döneminde olabilecek bulaşıcı hastalıklara karşı bilgilenin ve korunun.
• Radyoterapi sırasında ve sonrasında kendinizi oldukça yorgun hissedebilirsiniz. Bunun için bol bol dinlenin. Bknz:>>> Radiation Therapy

YORUMUNUZ VAR MI?

Label

İsim*

Email*

Δ

Label

İsim*

Email*

Δ

0 Yorum

Inline Feedbacks

Tüm yorumları gör