Paranoya nedir? Neden olur? Belirtileri ve tedavi yöntemleri

Paranoya, hiçbir kanıt olmasa da kişinin tehdit altında olduğuna inanmasıdır. İzlendiğine, dinlendiğine, zarar göreceğine dair endişe hali olan paranoya; abartılı gurur, bencillik, kuşku ve güvensizlikle kendini gösterir. Hafif paranoyak düşünceler toplumda oldukça yaygındır ve doğal olarak iyileşme eğilimindedir ancak uzun süreli paranoya, şizofreni gibi zihinsel bir bozukluğun belirtisi olabilir ya da uyuşturucu kullanımı, demans veya beyni etkileyen diğer tıbbi durumlardan kaynaklanabilir. Belirtileri arasında korku, öfke, abartılı şüphe, aldatılma ve alay edilme korkusu bulunmaktadır. Paranoyak insanlar sanrıları gerçek algıladıklarından tıbbi yardımı kabul etmezler; bu durum tedavi sürecini yavaşlatır ve zorlaştırır. Terapi ve düzenli ilaç kullanımının yanı sıra aile desteği paranoya tedavisinde oldukça önemlidir.

Paranoya nedir?

Paranoya neden olur?

Paranoya, gizli ve atanmış anlamlar içeren zihinsel ve duygusal işlevlerin dökümüdür. Özünde tüm paranoyak süreçler güven-güvensizlik arasındaki mücadeledir. Semptomlar bastırılmış, reddedilmiş, yansıtılmış duygularla ilgilidir. Nedenleri değişken ve belirsizdir; biyolojik, psikolojik, çevresel faktörlerin bir kombinasyonu olduğu düşünülmektedir.

• İzole yaşam: İnsanlardan izole yaşamak; medyadaki suç, terör, şiddet raporlarından etkilenmenize, paranoyak duyguların tetiklenmesine yol açabilir.
• Ruh sağlığı: Paranoya kişilik bozuklukları ve şizofreni gibi akıl hastalıklarında psikoz döneminin bir parçası olabilir, anksiyete ve depresyon paranoya olasılığını arttırabilir.

Psikoz nedir, neden olur? Türleri, belirtileri ve tedavisi

• Fiziksel hastalık: Huntington, Parkinson, Alzheimer, felç, demans gibi hastalıkların belirtisi olabilir, işitme kaybı paranoyayı tetikleyebilir.
• Uykusuzluk: Korkular ve endişeler genellikle gece geç saatlerde gelişir; güvensizlik, rahatsız edici hisler, halüsinasyonlar tetiklenebilir.
• Uyuşturucular: Kokain, esrar, ecstasy, LSD, metamfetamin gibi uyuşturucular, amfetamin gibi uyarıcılar ve alkol bağımlılığı beyin kimyasını değiştirebilir. Ayrıca bazı böcek öldürücüler ve sporcular tarafından alınan bazı steroidler paranoyayla ilişkilendirilmiştir.
• Genetik: Araştırmalar paranoya ve genetik yatkınlık arasında bağlantı olabileceğini göstermektedir.
• Travma: Çocuklukta suistimal, açıklanamayan, kafa karıştırıcı, rahatsız edici deneyimler insanın yaşamı boyunca düşünme ve hissetme şeklini bozabilir. Dünyanın güvensiz olduğuna inanmanıza, başkalarından şüphelenmenize, özgüveninizin, özsaygınızın düşük olmasına yol açabilir.
• Stres: Çalışmalar kötü hissettiren savunmasız durumların, sürekli stres ortamlarının paranoyayı tetiklediğini göstermiştir.

Anksiyete nedir? Kaygı neden olur? Belirtileri ve tedavi yöntemleri

Paranoya belirtileri

• Başkalarına karşı aşırı şüphe, güvensizlik
• Eleştiriye öfkeyle tepki verme, inkar etme
• İnsanların sözlerinde başka anlamlar arama
• Rahatlayamama
• Tartışmalarda her zaman haklı olduğuna inanma
• Eşlerinin-sevgililerinin sadakatinden endişe etme
• Yanlış anlaşıldığını hissetme
• Tehdit olmadığında bile mağdur hissetme
• Fiziksel-duygusal zarar göreceğini düşünme
• Düşmanca, saldırgan tutum
• Sosyal olarak izole olma
• Arkalarından kötü konuşulduğunu düşünme
• İlişki kurmada, başkalarıyla çalışmakta zorlanma
• Temelsiz komplo teorilerine inanma
• Kendi sorunlarını görmekte zorlanma

Xanax nedir? Ne işe yarar? Kullanımı, dozu ve yan etkileri

Paranoyak olduğunuzu nasıl anlarsınız?

Paranoya diğerleri ve yapabilecekleri hakkındaki fikirlerinizle ilgilidir. Şüpheli bir düşüncenin paranoya olup olmadığını anlamak zor olabilir. İnsanlar aynı kanıtı temel alan farklı şeylere inanabilirler. Şüpheli düşünceler şu durumlarda paranoya olabilir:

• Şüpheyi kimse paylaşmıyorsa
• Şüpheyle ilgili kesin kanıt yoksa
• Şüpheye karşı kanıt varsa
• Başkalarının güvencesine rağmen şüphe varsa
• Şüphe duygulara, belirsiz olaylara dayanıyorsa

Bipolar bozukluk nedir? Neden olur? Belirtileri ve tedavisi

Kendinize sorular sormak yardımcı olabilir:

• Başkaları şüphelerimin gerçekçi olduğunu düşünüyor mu?
• En iyi arkadaşım ne derdi?
• Şüpheyi abartmış olabilir miyim?
• Endişelerim kesin kanıtlardan çok duygularıma mı dayanıyor?
• Özellikle benim seçilmem mümkün mü?

Paranoya türleri ve evreleri

Farklı paranoya türleri vardır ancak hepsi 2 ana özelliği paylaşır: İstenmeyen duyguların, dürtülerin veya benliğin sevilmeyen yönlerinin başkasına atfedilmesi; bu yansıtmanın reddedilmesi. Paranoyası olanlar reaksiyon-formasyon, yansıtma-inkar mekanizmalarını sık kullanırlar. Tüm paranoya biçimlerinde yoğun bir öz referans vardır, fikir şudur: Dünyada olan herşey benimle ilgilidir.

Selectra nedir? Ne işe yarar? Kullanımı ve yan etkileri

Paranoid kişilik bozukluğu (PKB)

En hafif tip kabul edilir, genellikle çocuklukta veya ergenlikte başlar. Ailesinde şizofreni, sanrısal bozukluk öyküsü olanlarda ve erkeklerde daha sık görülür. Temel özellikleri güvensizlik ve şüphe hissetmeleridir. Aldatıldıklarına, zarar göreceklerine, tehdit edildiklerine inanırlar ve düşmanca davranırlar. Yasal savaşlara katılıp insanları veya şirketleri dava ederler. Tedaviye yanaşmazlar çünkü sorun olduğunu düşünmezler. Psikoterapi tercih edilen tedavi yöntemidir; güveni, sosyal etkileşimi ve benlik saygısını arttırmaya odaklanır. Bununla birlikte, semptomlar anksiyete veya depresyonla ilişkiliyse antidepresanlar, antipsikotikler, anti-anksiyete ilaçları reçete edilebilir.

Kişilik bozukluğu nedir? Türleri, belirtileri ve tedavi seçenekleri

Sanrısal (paranoid) bozukluk

Hastaların hayalle gerçekleri birbirinden ayıramadığı, sistemli ve düzenli yanılsama yaşadıkları bir psikoz tipidir. Baskın inanç (sanrı) hakimiyetiyle karakterizedir, kişinin davranışı hangi yanılsamaya sahip olduğuna bağlıdır. Erotomani (herkes tarafından arzulandığını düşünme), megalomani ve kötülük görme sanrıları ön plandadır.

Paranoid şizofreni

En şiddetli tip kabul edilir. Aşırı paranoyanın yaşandığı bir şizofreni türüdür. Düşüncelerin radyo üzerinden yayınlandığına inanmak gibi yanılsamalarla karakterizedir. Hastalar gerçeklikle temaslarını kaybettikleri için ilaç tedavisi gerektirir.

Şizofreni nedir? Neden olur? Belirtileri ve tedavi yöntemleri

Paranoya teşhisi ve testi

Paranoyanın teşhis edilmesi zordur çünkü abartılı güvensizlik duygusu birçok zihinsel bozukluk için ortaktır. Belirtilerin tıbbi nedenini ekarte etmek için fiziksel değerlendirme yapılır. Paranoya psikiyatrik bir sorundan kaynaklanıyorsa hasta, ruhsal durumunun değerlendirilmesi, klinik psikolojik testlerinin yapılması için psikiyatriste, psikoloğa veya diğer ruh sağlığı uzmanlarına yönlendirilir. Ruh sağlığı uzmanı çocukluk, okul, iş ve ilişkilerle ilgili sorular sorarak kapsamlı değerlendirme yapar. Belirli durumlara karşı tepkileri ölçmek için psikolojik testler yapılır. Teşhis koyulduktan sonra bir tedavi planı oluşturulur.

Paranoya tedavisi

Tedavi semptomların nedenine ve ciddiyetine bağlıdır; ilaç tedavisi, psikoterapi, bireysel veya aile danışmanlığını içerebilir.  Paranoya tedavisi zordur; süreç öfke, duygusal korunma ve olası düşmanlığın artmasıyla sonuçlanabilir. Tedavide en önemli unsur, akıl dışı düşüncelerin etkisini azaltmak, sosyal becerileri geliştirmek için hastayla güvenilir ve işbirliğine dayalı bir ilişki kurmaktır. Paranoya uyuşturucu kullanımının sonucuysa, etkiler tükenene kadar tedavi genellikle destekleyicidir. Daha sonra doktorunuz bir uyuşturucu tedavi programına katılmanızı önerecektir. Ağır vakalarda, paranoyaya neden olan durum dengelenene kadar hastanede kalması gerekebilir. Tedavi edilmemesi durumunda ilerleyerek ciddi psikolojik hastalıkları beraberinde getirebilir.

Paranoya terapisi

Psikoterapi

Birçok psikoterapi şekli mevcuttur:

• Bilişsel davranışçı terapi (BDT): Paranoya için en yaygın konuşma şeklidir. BDT sırasında, düşünceleriniz, düşünme şekliniz araştırılır, inançlarınız için kanıtlar incelenir ve olası farklı yorumlar değerlendirilir.
• Psikodinamik: Bilinçsiz düşüncelerinizin davranış şeklinizi nasıl etkileyebileceği araştırılır.
• Farkındalık tabanlı: Mevcut tüm düşünce ve hisleriniz farkında olmak, onları kabul etmekle ilgilidir. Meditasyon, nefes egzersizleri, gevşeme terapisi, davranış modifikasyonu gibi farkındalık teknikleri uygulanır.
• Psikanalitik: Çocukluktan kaynaklanan bilinçdışı, köklü düşüncelere odaklanır.
• Sanat terapileri: Deneyiminiz hakkında konuşmakta zorlanıyorsanız hislerinizi farklı şekillerde ifade etmenize yardımcı olabilir. Resim, drama, müzik gibi yaratıcı süreçler, kafa karıştırıcı duyguları keşfetmeye ve iletmeye yardımcı olacak yöntemler olarak kullanılır.

Paranoya ilaçla tedavisi ve ilaçları

• Antidepresanlar: Anksiyete veya depresyon varlığında Prozac, Paxil, Lustral, Citol, Cipralex gibi anti-anksiyete ilaçları veya minör sakinleştiriciler kullanılır.
• Benzodiazepinler: Anksiyetenin giderilmesinde Xanax, Diazem, Nervium, Lorazepam yaygın olarak kullanılan Benzodiazepin grubu ilaçlardır.
• Antipsikotikler: Paranoid şizofreni veya sanrısal bozukluk tanısında kullanılırlar. Risperdal, Zyprexa, Serequel, Abizol gibi çeşitleri bulunmaktadır.

Antidepresan nedir? Ne işe yarar? Yan etkileri ve depresyon tedavisi

Paranoyanın ilaçsız tedavisi mümkün mü?

Psikoterapi ve ilaç tedavisinin yanı sıra beyne veya vücudun hedeflenen bölgelerine elektromanyetik dalgalar ve elektrik uyarıları verilerek sinir aktivitesinin değiştirilmesine dayanan Nöromodülasyon, Transmanyetik uyarım (TMU), Elektrokonvülsif Tedavi (EKT), Derin TMU gibi tedavi yöntemleri de kullanılmaktadır.

Paranoya bitkisel tedavisi

Papatya, yeşil çay, şerbetçiotu, çarkıfelek, sarı kantaron, kediotu, lavanta gerginliği ve kaygıyı azaltarak sakinleşmenize yardımcı olabilecek şifalı bitkilerdir. Çay olarak tüketildiklerinde rehavet ve uyku getirdikleri için anksiyete tedavisinde sıklıkla kullanılırlar.

Kedi otunun faydaları nelerdir? Uykusuzluğa iyi gelen çayı nasıl hazırlanır?

Paranoyayla nasıl baş edilir?

• Günlük tutun: Paranoyak düşüncelerin neler olduğu, ne hissettirdiği, sıklığı ve uyku düzeninizle ilgili notlar almak tetikleyicilerinizi belirlemenize ve onlardan korunmanıza yardımcı olabilir.
• Çevrenizden destek alın: Güvenilir bir arkadaş veya aile üyesiyle konuşmak paranoyak düşünceleri sorgulamanıza ve meydan okumanıza yardımcı olabilir.
• Farkındalığınızı geliştirin: Farkındalığın hafif paranoyayı azaltmaya yardımcı olabileceğine dair kanıtlar mevcut. Yoga ve meditasyon yoluyla farkındalığınızı geliştirebilirsiniz.
• Stresinizi yönetin: Gevşeme ve nefes teknikleri baskıyı yönetmenize, refahınızı arttırmanıza yardımcı olabilir.

Paranoya ne kadar sürer?

Paranoyak kişiler hasta olduklarını kabul etmedikleri için tedaviyi reddederler. Genellikle çocukluk veya ergenlikte başlayan paranoya, zamanında tedavi edilmezse ömür boyu sürebilir.

Paranoyak kişiler nasıl hisseder?

Herkesin paranoyayla ilgili farklı deneyimleri olabilir. Yaygın paranoyak düşünceler şunlardır:

• Arkamdan konuşuyorlar
• İnsanlar veya kuruluşlar tarafından izleniyorum
• İnsanlar beni kötü göstermeye çalışıyor
• Fiziksel olarak zarar görme veya öldürülme riski altındayım
• İnsanlar kötü hissetmem için imalı konuşuyorlar
• Beni kasten sinirlendirmeye çalışıyorlar
• Paramı veya mallarımı almaya çalışıyorlar
• Hükümet beni hedef alıyor

Paranoyak düşüncelerinizin sonucu olarak belirli şeyler yapabilir veya hissedebilirsiniz:

• Güvenlik davranışları: Sizi güvende hissettiren şeylerdir. Örneğin belirli insanlardan veya yerlerden kaçınabilir, dışarı çıkmayabilir veya koruyucu kıyafetler giyebilirsiniz. Birilerinin sizi tehdit ettiğini veya zarar vermek istediğini düşünüyorsanız onlara karşı saldırgan davranabilirsiniz. Ancak bu durum sizi bencilleştirebilir ve şüpheli inançlarınızı körükleyebilir.
• İzolasyon: Paranoyak düşünceler kimse sizi anlamıyormuş gibi hissetmenize ve yalnızlığı seçmenize neden olur.

Paranoya sorunu olan kişilere öneriler ve uyarılar

• Paranoyak inançlardan bahsetmek rahatlamanıza yardımcı olabilir.
• Bir destek grubuna giderek deneyiminizi benzer şeyler yaşayan başkalarıyla paylaşın.
• Kendinizi tehdit altında hissettiren yerlerden veya insanlardan uzak durun. Güvendiğiniz insanlarla, güvende hissettiğiniz yerlerde buluşun.
• Kendinize iyi bakın; egzersiz yapmak zihinsel sağlığınız için yararlı olabilir.
• Yeterli uyku zor duygular ve deneyimlerle başa çıkmanız için enerji verebilir.
• Sağlıklı beslenmek, düzenli yemek yemek, kan şekerinizi sabit tutmak ruh halinizi ve enerji seviyenizi değiştirebilir.
• Bahçeyle uğraşmak, yemek yapmak veya bir hobi edinmek etrafınızdaki dünyayla bağ kurmanıza yardımcı olabilir.
• Çevrenizdeki insanlarla iletişimde kalmaya çalışın ve size iyi gelen etkinlikler için zaman ayırın. Ailenizden ve arkadaşlarınızdan kaçmak, zevk aldığınız şeylerden vazgeçmek uzun vadede tecrit edilmiş hissetmenize neden olabilir.

Referanslar: 1- Paranoia - Prognosis and treatment, 2- Paranoia, 3- Symptoms of paranoia

YORUMUNUZ VAR MI?

Label

İsim*

Email*

Δ

Label

İsim*

Email*

Δ

2 Yorum

En Yeniler

Eskiler Beğenilenler

Inline Feedbacks

Tüm yorumları gör

Anonim

2 yıl önce

Kardeşim belirtilerin hepsini gösteriyor. Psikiyatriste gözükmelimi?

1

Yanıtla

Ayça

2 yıl önce

Paranoyak kişilerin hissettiği kısımda yazan herseyi hissediyorum ne yapmaliyim tedavi önerisi nedir ☺️

0

Yanıtla