Lösemi nedir, neden olur? Belirtileri, türleri ve tedavi yöntemleri

24 Mart 2015 | 1 Eylül 2020 | Kategori: Kan Hastalıkları, Kanser, Sağlık Sözlüğü Print

33 Paylaşım

Lösemi, kan veya kemik iliğini tutan kanser türüdür. Kan hücreleri üretimiyle ilgili sorun olduğunda gelişir ve genellikle beyaz kan hücrelerini etkiler. Kan kanseri olarak da bilinen lösemi, hastalığın seyrine (akut-kronik) ve hücre tipine (lenfositik-miyeloid) göre sınıflandırılır. Hastalığın belirtileri de ait olduğu türe göre değişir. Nedensiz kilo kaybı, yorgunluk-halsizlik ve gribe benzeri semptomlar ortak belirtileridir. Lösemi tedavisi, hastalığın evresine ve türüne göre değişebilir. Kemoterapi en sık uygulanan tedavi yöntemidir. Radyoterapi, kök hücre nakli ve immünoterapi kullanılan diğer tedavi yöntemleridir. Lösemi tehlikeli bir hastalık olabilir ancak erken teşhis ve uygun tedavi ile başarılı sonuçlar alınabilmektedir.

İçindekiler

Lösemi nedir?

Lösemi, kan ve kemik iliğinde gelişen bir kanser türüdür ve genelde anormal beyaz kan hücrelerinin (akyuvarların) aşırı çoğalmasından kaynaklanır. Akyuvarlar bağışıklık sisteminin hayati bir parçasıdır ve vücudu bakteri, virüs gibi yabancı istilacılara karşı korur. Lösemide anormalleşen akyuvarlar enfeksiyonla savaşamaz ve kemik iliğinin kırmızı kan hücreleri (alyuvarlar) ile trombositleri üretme yeteneğini bozar. Lösemi 15 yaş altı çocuklarda oldukça sık görülen bir kanser türüdür ancak en çok 55 yaş üstü yetişkinlerde gelişir.

Lösemi neden olur?

Löseminin kesin nedeni henüz bilinmemektedir ancak olgunlaşmamış kan hücrelerinin, özellikle akyuvarların DNA’sı mutasyona uğradığında geliştiği düşünülmektedir. Bu durum, anormalleşen kan hücrelerinin sürekli büyüyüp bölünmesine ve dolayısıyla sayıca artmasına neden olur. Normalde sağlıklı kan hücreleri bir süre sonra ölür ve kemik iliğinde üretilen yeni hücreler devreye girer.

Ancak anormal kan hücreleri ölmeyerek çoğalıp birikirler. Böylece başta sağlıklı akyuvarlar olmak üzere alyuvarları ve trombositleri işgal edip bunların görevlerini yerine getirmesine engel olarak lösemi belirtilerine yol açabilirler.

Lökosit (akyuvar) nedir? WBC yüksekliği ve düşüklüğünün nedenleri

Lösemi risk faktörleri

Geçmişte kanser tedavisi almak: Başka bir kanser türü için kemoterapi ve-veya radyoterapi tedavisi almış kişilerin lösemi geliştirme riski yüksektir.
Genetik bozukluğa sahip olmak: Down sendromu gibi bazı genetik anormalliklerin lösemi gelişiminde rol oynadığı düşünülmektedir.
Bazı kimyasallara maruz kalmak: Benzinde bulunan ve kimya endüstrisi tarafından kullanılan benzen gibi bazı kimyasallara maruz kalma, bazı lösemi risklerinin artmasıyla bağlantılıdır. Saç boyalarının da etkili olduğu düşünülmektedir.
Sigara kullanmak: Sigara içmek özellikle akut miyeloid lösemi riskini artırabilir.
Genetik yatkınlık: Aile üyelerinden birine veya birilerine lösemi teşhisi konulmuşsa hastalık riski artabilir.

Prednol nedir? Ne işe yarar? Kullanımı, dozu ve yan etkileri

Lösemi türleri

Lösemi genel olarak ilerleme hızına ve hücre tipine göre sınıflandırılır:

Löseminin ilerleme hızına göre:

Akut (ani başlangıçlı): Kanserli hücreler hızla çoğalır ve acil tedavi gerektirebilir.
Kronik (yavaş başlangıçlı): Hastalık yavaş ilerler ve bazı türleri yıllarca fark edilmeyebilir.

Löseminin hücre tipine göre:

Lenfositik lösemi: Bağışıklık sisteminde önemli rol oynayan lenfositlerin anormal büyümesiyle gelişir.
Miyeloid lösemi: Bu tip lösemi miyeloid hücreleri (trombosit ile beyaz ve kırmızı kan hücrelerini) etkiler.

Löseminin pek çok alt tipi vardır

4 temel lösemi türü ise şunlardır:

Akut lenfositik lösemi (ALL): Bu lösemi türü küçük çocuklar arasında en yaygın olanıdır. Ayrıca genelde 65 yaş üstü yetişkinleri de etkileyebilir. Çocuklarda tedaviye olumlu yanıt verme oranı yüksektir.
Akut miyeloid lösemi (AML): AML yaygın bir lösemi türüdür. Çocuklarda ve yetişkinlerde ortaya çıkar. Ancak yetişkinlerde daha sık görülür.
Kronik lenfositik lösemi (KLL): En yaygın kronik yetişkin lösemisi olan KLL ile kişi tedaviye ihtiyaç duymadan yıllarca kendini iyi hissedebilir.
Kronik miyeloid lösemi (KML): Bu tip lösemi çoğunlukla yetişkinleri etkiler. KML’li bir insan, lösemi hücrelerinin daha hızlı büyüdüğü bir aşamaya girmeden önce aylarca veya yıllarca semptom göstermeyebilir veya belirtileri az olabilir.

Tüylü hücreli lösemi, miyelodisplastik sendromlar ve miyeloproliferatif hastalıklar dâhil olmak üzere daha nadir görülen lösemi türleri mevcuttur.

Lenfosit (LYM) nedir? Neye yarar? Düşüklüğü ve yüksekliği neden olur?

Lösemi belirtileri

Ateş, titreme, aşırı gece terlemesi ve diğer grip benzeri semptomlar
Kalıcı yorgunluk, halsizlik
Sıkça tekrarlanan ciddi enfeksiyonlar
Kesiklerin yavaş iyileşmesi ve aşırı kanama
Nedeni açıklanamayan siyah ve mavi lekeler (çürükler)
Tekrarlayan burun kanamaları
Şişmiş veya kanamalı diş etleri
Şişmiş ve ağrısız lenf bezleri (özellikle boyun ve koltuk altlarında)

Lenf bezi şişmesi neden olur? Nasıl geçer? Belirtileri ve tedavisi

Büyümüş karaciğer veya dalak
Kemik ağrısı ya da hassasiyet
Cilt solukluğu
Ciltte iğne ucu büyüklüğünde kırmızı lekeler
İstem dışı kilo kaybı

Belirtiler lösemi tipine ve evresine bağlı olarak ya da kanserli hücrelerin yayıldığı organa göre değişebilir. Örneğin, kanser merkezi sinir sistemine yayılırsa baş ağrısı, bulantı-kusma, zihin karışıklığı, kas kontrolü kaybı ve nöbetlere neden olabilir. Lösemi’nin metastaz yaptığı diğer organlar akciğer, kalp, böbrekler ve testislerdir.

Metastaz nedir, neden olur? Metastatik kanser belirtileri ve tedavisi

Erken lösemi belirtilerini hemen fark etmeyebilirsiniz çünkü grip ve diğer yaygın hastalıkların belirtilerine benzeyebilirler. Ancak belirtiler uzun süreliyse ve günden güne şiddeti artıyorsa bir doktora görünmek gerekir. Erken önlem, kanserin erken teşhis edilmesini sağlayarak sizi ciddi bir tehlikeden koruyabilir.

Lösemi tanısı

Lösemi şüphesiyle doktora gidildiğinde ilk önce hastanın tıbbi geçmişi ve aile öyküsü öğrenilirken fiziksel muayene yapılır. Ancak lösemi tam bir fiziksel muayeneyle teşhis edilemez. Bu nedenle hastadan bazı testler istenebilir. Bunlar:

CBC (tam kan sayımı): Alınan kan örneğinde beyaz kan hücrelerinin sayısı ile türüne, kırmızı kan hücreleri ile trombositlerin sayısına ve hemoglobin (oksijen taşıyan protein) miktarına bakılır.
Kemik iliği testleri (aspirasyon ve biyopsi): Genellikle tanıyı doğrulamak ve kromozom anomalilerini gözlemlemek için yapılır. Kalça kemiği veya göğüs kemiğine içi boş bir iğne sokularak kemik iliği numunesi alınır. Bu küçük numuneler lösemi türünü ve büyüme oranını tanımlayabilir. Karaciğer ve dalak gibi diğer organlara yapılan biyopsiler kanserin yayılıp yayılmadığını gösterebilir.

Hemogram nedir? Tam kan sayımı testi değerleri ne olmalı?

Lösemi teşhisi konduktan sonra doktorun uygulayabileceği tedaviye karar verebilmesi için kanserin evrelenmesine ihtiyaç duyulur. Buna göre; AML ve ALL evresi kanser hücrelerinin mikroskop altında nasıl göründüğüne ve ilgili hücre türüne göre saptanır. ALL ve KLL evrelemesi teşhis sırasındaki tam kan sayımına dayanarak düzenlenir. Kan ve kemik iliğinde olgunlaşmamış beyaz kan hücrelerinin veya miyeloblastların varlığı da AML ve KML evresini belirlemek için kullanılır.

Hastalığın ilerleme derecesini değerlendirmek için bir dizi başka test kullanılabilir:

Kemik ağrısı neden olur? Nasıl geçer? En etkili tedaviler

Akış sitometrisi: Kanserli hücrelerin DNA’sını inceler ve büyüme hızlarını belirler.
Karaciğer fonksiyon testleri: Lösemi hücrelerinin karaciğeri etkileyip etkilemediğini gösterir.
Lomber ponksiyon (LP): Bu işlem alt sırt omurları arasına ince bir iğne sokularak gerçekleştirilir. Şırıngayla çekilen omurilik sıvısından kanserin merkezi sinir sistemine yayılıp yayılmadığını tespit edilir.
Görüntüleme testleri: Röntgen, ultrason ve bilgisayarlı tomografi (BT) taramaları gibi görüntüleme testleri, löseminin diğer organlara yayılıp yayılmadığı araştırılır.

Ultrason nedir, ne işe yarar? Ayrıntılı ve renkli ultrasonografi neden çeklilir?

Lösemi tedavisi

Lösemi tedavisi genel olarak hastanın yaşına, genel sağlığına ve lösemi tipine bağlıdır. Son yıllarda, akut lösemi, özellikle de akut lenfositik lösemi tedavisinde çok ilerleme kaydedilmiştir. Kullanılan ana tedavi kemoterapidir. Bazı hastalarda yüksek doz kemoterapi ile birlikte kök hücre nakli gerekebilir.

Kronik lenfositik lösemide uzun yıllar tedavi gerekmeyebilir. Sadece düzenli kontroller ve kan testleri yeterli olabilir. Kronik miyeloid lösemi genellikle ilaç (imatinib ya da yeni bir ilaç olan dasatinib) ile tedavi edilir. Tek tip akut miyeloid lösemili kişiler, A vitamininin bir formu olan all-trans-retinoik asit ve kemoterapi ile tedavi edilebilir.

Hematoloji nedir? Hematolog hangi hastalıklara bakar?

Her lösemi türü için tedavi farklıdır. Bu yüzden sizin için en doğru tedavi kararını doktorunuz verecektir.

Kemoterapi

Kemoterapi, lösemi hücrelerini öldürmek için anti-kanser ilaçlar kullanılır. Amaç, normal hücrelere en az zararı verirken tüm kanser hücrelerini yok etmektir. İlaçlar, kanser hücrelerinin büyümesini ve çoğalmasını önleyerek çalışır. Lösemi tipine bağlı olarak, tek bir ilaç veya farklı ilaçların bir kombinasyonu hastaya ağız yoluyla ya da damardan enjekte edilerek verilebilir. Yan etkileri alınan ilaca göre değişebilir ancak genelde mide bulantısı, kusma, saç dökülmesi, iştahsızlık ve yorgunluktur.

Kemoterapi nedir? Kanser tedavisinde nasıl uygulanır, yan etkileri nelerdir?

Kronik lenfositik lösemide kemoterapi tablet şeklinde ya da cilt altına enjeksiyon yoluyla uygulanır. Bazı akut lösemi hastalarının kemoterapi sırasında hastanede birkaç hafta kalmaları gerekebilir. Evde kalabilenlerin de kontroller için düzenli olarak hastaneye gelmeleri gerekir. Akut lösemide, indüksiyon, konsolidasyon ve bakım tedavisi olarak 3 farklı kemoterapi tedavi yöntemi uygulanır:

İndüksiyon tedavisi: Tedavi, genellikle dört ila altı hafta süren indüksiyon terapisi ile başlar. Bu terapi, mümkün olduğunca çok sayıda anormal beyaz kan hücresini imha etmeyi amaçlayan yoğun bir tedavi aşamasıdır. Kanınız ve kemik iliğinizde lösemi belirtileri kalmadığında ekstra tedaviye başlanabilir. Kemoterapi ilaçları, lösemi hücrelerinin yayılma olasılığı olan omurga etrafındaki sıvıya doğrudan enjekte edilir. Ayrıca radyoterapi de uygulanabilir. Ancak büyüme ve gelişmeyi etkileyebileceği için çocuklarda radyoterapi çok tercih edilmez.
Konsolidasyon tedavisi: Kanserin geri gelmesini (nüks) durdurmak için daha fazla kemoterapi uygulanması gerekebilir. Bu ikinci tedavi aşamasının amacı, ilk tedavide hayatta kalmış olabilecek kanser hücrelerini imha etmektir. Lösemi hücrelerinin herhangi bir ilaca dirençli olması durumunda genellikle birkaç farklı kemoterapi ilacı kullanılır.

Bakım tedavisi: Bakım tedavisi, çocuklarda akut lenfositik lösemi tedavisinin son aşamasıdır. 2-3 yıl sürebilecek uzun bir tedavidir ancak amacı yine kalan kanser hücrelerini yok etmektir. Akut miyeloid lösemilerin çoğunda, bakım kemoterapisinin rolü ve süresi hala tartışılmaktadır. Birçok insanda şu anda kullanılmamaktadır. Bazen bakım tedavisi yerine kök hücre nakli tercih edilmektedir.

Radyoterapi / Radyasyon tedavisi

Bu tedavide lösemi hücrelerine zarar vermek ve büyümelerini engellemek için yüksek enerjili radyasyon kullanır. Radyoterapide, radyasyon belirli bir bölgeye veya tüm vücuda uygulanabilir. Başlıca yan etkileri bulantı, kusma ve kırmızı, kuru cilttir.

Lösemide kök hücre (kemik iliği) nakli

Kök hücreler vücudun gelişmesi için gerekli olan yeni hücrelerden gelen olgunlaşmamış hücrelerdir ve kemik iliğinde büyürler. Yüksek doz kemoterapi kök hücrelere zarar verebilir. Eğer yüksek doz kemoterapiye ihtiyacınız varsa ve doktorunuz yeterince güçlü olduğunuzu düşünüyorsa, bu tedaviyle kemoterapiden sonra vücudunuza sağlıklı kök hücreler nakledilebilir.

Kök hücre naklinde hastalıklı kemik iliği hastanın kendinden veya bir donörden (bağışcıdan) alınan sağlıklı kemik iliğiyle değiştirir.

Radyoterapi nedir? Kanser tedavisinde nasıl uygulanır? Yan etkileri

Bu tedaviyle normalden daha fazla dozda kemoterapi alabilirsiniz. Çok yorucu olabilir ve önemli riskleri vardır ancak tedavi şansınızı da arttıran bir yöntemdir. Vücudundaki lösemi hücreleri temizlenmiş akut lösemili bazı genç hastalar için bu tedavi iyileşme şansını büyük ölçüde artırır. Ancak akut lenfositik lösemili çocuklarda kemoterapi genellikle iyi sonuçlar verdiği için ilk tedavi olarak nadiren tercih edilir.

Tedavi sonrası enfeksiyona yatkınlık, zayıflama, ağız yaraları, bulşantı, kusma, ishal ya da mesanede kanama gibi yan etkiler görülebilir. Ancak bunların hepsi tedavi edilebilir.

İnterferon ile immünoterapi

İnterferon normalde vücut tarafından üretilen ve kansere karşı etkileri olan bir proteindir. Önceden kronik miyeloid lösemiyi tedavi etmek için kullanılan bu yöntem günümüzde çok yaygın kullanılmıyor. Bu tedavide deri altına günlük enjeksiyon uygulanır. İnterferon, enjeksiyondan 1-2 saat sonra ateş, titreme ve terleme gibi grip benzeri semptomlara neden olabilir. Ayrıca yorgunluk, iştahsızlık ve kas ağrısı gibi yan etkileri olabilir.

İmmünoterapi nedir, nasıl uygulanır? Kanser tedavisindeki faydaları

Hedefli ilaç tedavisi

Bu tedavide kanserli hücrelerdeki anormalliklere odaklanarak sadece onlara saldıran ilaçlar kullanılır. Kronik lösemide hüctreler daha yavaş bölündüğü için hedefli ilaç tedavisi kemoterapiye göre daha etkili olabilmektedir. Örneğin, imatinib (gleevec ), KML’ye karşı yaygın olarak kullanılan hedefli ilaçlardandır ve hastalığın kontrolüne yardımcı olabilir.

Bazı hastalar için klinik bir araştırmaya katılmak, deneysel tedavilere erişim sağlar. Lösemi tanısı aldıysanız, klinik bir araştırmaya katılmanın sizin için uygun olup olmadığı konusunda doktorunuzla konuşabilirsiniz.

Lösemi tedavisi ne kadar sürer?

Lösemi tedavisi genelde ortalama olarak 4-6 ay hastanede yatarak ve sonrasında ayakta tedaviyle löseminin türüne göre 1,5-2 yıl sürebilir. Yine löseminin türüne göre hastalar ayda en az bir kez kontrole gidebilir. Lösemi başarıyla atlatılırsa ortalama beş yıl boyunca hastalığın nüksetme olasılığına karşı rutin kontrol ve testlere doktorun saptadığı periyotlarda devam edilir.

Lenfoma (lenf kanseri) nedir? Nedenleri, belirtileri ve tedavisi

Lösemi tedavisinin yan etkileri nasıl azaltılır?

İştahsızlık: Özellikle kemoterapi ile radyoterapi hastalarda iştahsızlığa ve bununla bağlantılı olarak kilo kaybına yol açmaktadır. Eğer hastanın ağzında yaralar oluştuysa yemek yemeyi kolaylaştırmak için besinler püre kıvamında hazırlanabilir. Yemek yeme tamamen kesilmişse hastaya güçten düşmemesi için hazır mamalar reçete edilir.
Dış görünüm: Kemoterapinin yan etkilerinden biri olan saç-kaş-kirpik dökülmesi özellikle kadınları ve çocukları psikolojik olarak etkilemektedir. Bazı çalışmalar tedavi gören hastanın kafa derisini soğuk tutmanın tedaviden sonra saç dökülmesini önleyebildiğini göstermiştir. Bu amaçla üretilen ve tedavi esnasında takılan kepler kullanılabilir. Bunun dışında peruk ya da bandana tarzı değişik eşarplar kullanılarak estetik bir görünüm oluşturulabilir.

Lösemi tedavisinin yan etkilerini önlemek için hastalara palyatif bakım almaları önerilebilir. Bir sağlık ekibi tarafından verilen palyatif bakım, ayrıca löseminin semptomlarını hafifleterek hastanın yaşam kalitesini artırmayı amaçlar.

Lösemi hastaları için öneriler ve uyarılar

Lösemi tanısı özellikle yeni tanı konulan bir çocuğun ailesi için yıkıcı olabilir. Zamanla kanserin sıkıntısı ve belirsizliğiyle baş etmenin yollarını muhakkak bulacaksınızdır. O zamana kadar aşağıdaki önerileri ve uyarıları deneyebilirsiniz:

Lösemi türünüz hakkında yeterince bilgi edinin: Lösemi hakkında daha fazla şey öğrendikçe tedavi kararları alırken daha emin olabilirsiniz.
Yakınlarınızdan destek alın: Yakın ilişkilerinizi güçlü tutmak, lösemiyle hem pratik hem de manevi olarak başa çıkmanıza yardımcı olacaktır.
Konuşacak birini bulun: Endişe ve korkularınızı anlatabileceğiniz kişi veya derneklerle ilişkiye geçin. LÖSEV bu zorlu süreçte özellikle lösemili çocuğu olan ailelere pek çok imkân ve destek sağlamaktadır.
Moralinizi yüksek tutun: Sizi rahatlatıp gevşetecek yoga, meditasyon, bulmaca çözmek, komedi filmleri izlemek gibi aktivitelere zaman ayırın.
Sağlıklı beslenin: Bol bol meyve ve sebze tüketin. A, C, E ve Omega-3 içeren besinlere ağırlık verin. Az ama sık yemeye çalışın ve her gün mutlaka 1,5 litre su için.
Hafif egzersizler yapın: En ideali haftada en az 3-4 kez 30 dakikalık kısa yürüyüşler yapmaktır. Hafif bir egzersiz kendinizi daha iyi hissetmenizi sağlayıp yorgunluğunuzu azaltacaktır.
Zararlı alışkanlıklardan kurtulun: Sigara içiyorsanız kesinlikle bırakın. Lösemili çocuğunuz varsa hazır ve işlenmiş gıda tüketmesine izin vermeyin. Dışarıdan abur cubur almayın. Beslenme uzmanlarının önerileri doğrultusunda dondurma dâhil atıştırmalıkları evde hazırlayıp çocuğunuza yedirin. Bknz:>>> Leukemia