Kontraseptif Yöntemler (Doğum Kontrol Yöntemleri)

A grubu yöntemler: 1-Doğal aile planlaması. 2-Emzirme. 3-Bariyer yöntemler: kondom, diyafram, spermisit. 4-Oral kontraseptifler: KOK, minihaplar, ertesi gün hapı.
B grubu yöntemler: 1-Deri altı implantlar. 2-Enjekte edilen kontr. 3-RİA.
C grubu yöntemler: Gönüllü cerrahi sterilizasyon.

Deri altı implantlar: 3.4 cm uzunluğunda, 2.4 mm çapında ve ortalama 36 mg kristal formda bir sentetik progesteron olan, levonorgestrel içeren 6 adet, silikondan yapılmış deri altı kapsüllerinden oluşur. Üst kolun iç kısmına, derinin hemen altına lokal anestezi kullanılarak yerleştirilir.
Deri altı implantların etki mekanizması: ovülasyonun baskılanması, tübal motilitenin azalması, endometriumun incelmesi, servikal mukusun kalınlaşması.
Olumlu yönleri: son derece ekilidir (beş yıllık sürede yıllık ortalama gebelik hızı %1’den azdır), hemen etkilidir, kullanımı kolaydır, 5 yıl süreyle korunma sağlar. Kullanışlıdır; günlük aktivitelere, cinsel isteğe ve ilişkiye engel değildir. Geri dönüşümlüdür, rahattır, yan etkileri azdır, emzirmeyi etkilemez.
Yan etkileri: eğitilmiş personel gerektiren küçük bir cerrahi işlemle yerleştirilir ve çıkarılır, her küçük cerrahi girişimin ortak risklerini taşır (enfeksiyon, kanama, hematom), derinin altında farkedilebilir, menstrüel siklus değişiklikleri yapabilir (periyotlar arasında kanama, lekelenme, uzamış kanama, amenore), nadiren başağrısı, kilo değişikliği, depresyon gibi etkiler yapabilir.
Kimlerde kullanılmamalı: gebeler, nedeni belirlenmemiş vajinal kanaması olanlar, meme kanseri ya da kuşkusu olanlar, aktif tromboembolik hastalığı olanlar, sarılık, aktif karaciğer hastalığı olanlar, epilepsi ve tüberküloz ilaçları kullananlar, depresyon, hipertansiyon ve sigara.

Enjekte edilen kontraseptifler: DMPA ve NET-EN iki ilaç türüdür.
Olumlu yönleri: son derece etkilidir (100 kadın yılı için başarısızlık oranı 0.1’den azdır), uygulaması kolaydır, bir sonraki injeksiyon normal zamanından DMPA için 3 hafta, NET-EN için 2 hafta önceye veya sonraya kaydırılabilir, emzirmeyi etkilemez, pelvik enfeksiyon ve over kanserine karşı koruyucu etkisi vardır, ektopik gebelikleri ve demir eksikliği anemisini önler.
Yan etkileri: adet düzensizliğine neden olabilir, yöntem bırakıldığında doğurganlığa dönüş 5-7 ay sürebilir, kilo artışına ve baş ağrısına neden olabilir, memede duyarlılık yapabilir, iğneleri yaptırmak için kliniğe gelmek gerekir.
Kimlerde kullanılmamalı: gebeler, nedeni belirlenmemiş vajinal kanaması olanlar, meme kanseri ya da kuşkusu olanlar, aktif tromboembolik hastalığı olanlar, sarılık, aktif karaciğer hastalığı olanlar, epilepsi ve tüberküloz ilaçları kullananlar, depresyon, hipertansiyon ve sigara.

RİA: 1-Bakırlı RİA’lar: TCu 380A (en yaygın olanı). 2-Progestin salan RİA’lar: progestasert. 3-İnert RİA’lar: lippes loop (plastik), paslanmaz çelikten (Çin halkası).
Etki mekanizması: spermin üst genital yollara ulaşmasına engel olur, servikal mukusu kalınlaştırır, endometrial tabakayı değiştirir, ovumun transportuna engel olur.
Olumlu yönleri: etkinliği yüksektir, uzun süreli koruma sağlar, çıkarılınca doğurganlık hemen geri döner, emzirmeyi etkilemez, cinsel ilişkiyi engellemez, sorun olmadığı sürece yılda bir kez kontrol yeterlidir, güvenlidir, kullanışlıdır, iplerin ayda bir kez kontrolü yeterlidir.
Yan etkileri: uygulanması ve çıkarılması ağrılı olabilir, bazı kadınlarda karnın alt bölgelerinde rahatsızlık, ağır adet kanamaları, adet dönemleri arasında lekelenme ve kramplar olabilir. bu yakınmalar 3. adet dönemiyle birlikte azalır, nadiren uygulama sırasında uterin perforasyon gelişebilir (<1/1000 vaka), araç uterustan servikse doğru kayabilir ve vajinaya atılabilir, cinsel yolla bulaşan hastalık öyküsü olan ve birden fazla kişi ile cinsel ilişkisi bulunan RİA kullanıcılarında PID riski yükselir, böylelikle infertiliteye neden olabilir.
Kimler kullanmamalı: gebeler, nedeni belli olmayan ve tedavi edilmemiş vajinal kanaması, anormal servikal smear veya diğer genital kanser belirtileri olanlar, yeni geçirilmiş, aktif veya tekrarlayan PID, aktif genital enfeksiyonu olanlar (vajinit, servisit), ektopik gebelik öyküsü olanlar, derin anemisi olanlar.

Kombine oral kontraseptifler: 28 haplık kutular (ara verilmez), 22 haplık kutular (6 gün ara verilir), 21 haplık kutular (7 gün ara verilir).
Etki mekanizması: ovulasyonun baskılanması, fallopian tüplerde ovum transportunun yavaşlaması, implantasyonun engellenmesi, servikal mukusun kalınlaşması.
Olumlu yönleri: son derece etkilidir (ilk yıl başarısızlık oranı 100 kadın yılı için 1-3), kullanılması kolaydır, adet kanamaları miktarca daha az, daha kısa ve düzenli hale gelir. dea’ni azaltır, adet kramplarını, adet öncesi gerginliği azaltır, yumurtalıklarda kist oluşumu azaltır, akneye iyi gelir, endometrial ve over kanseri oluşumunu azaltır, bazı PID nedenlerine karşı koruyucudur, iyi huylu meme hastalıklarını (kist ve fibroadenom gibi) azaltır, ektopik gebeliği önler, osteoporoz riskini azaltır.
Yan etkileri: Her gün hap almanın hatırlanması gerekir. Özellikle kullanımın ilk 3 ayında; bulantı-kusma, baş ağrısı, ara kanaması-lekelenme, amenore, kilo artışı, göğüslerde gerginlik. Bazı kadınlarda depresyon, cinsel istekte azalma gibi ruhsal değişikliklere neden olabilir. Barbitüratlar, fenitoin, fenilbutazon, rifampisin ve diğer bazı antibiyotiklerle ilaç etkileşimi vardır. Hipertansiyonlularda, 35 yaş üzerindekilerde, günde 20 sigaradan fazla içenlerde derin ven trombozlarına, inmeye, kalp krizine neden olabilir. Kan basıncını yükseltebilir, klamidya enfeksiyonu riskini artırır.
KOK kullanımı için uyarılar: A-Geçmişte ya da halen meme kanseri tanısı almış olanlar veya meme kanseri olduğundan kuşku duyulanlar; yapılan araştırmaların çoğu OK’lerin meme kanserine neden olmadığını veya meme kanserini önleyici bir etkisinin olmadığını göstermektedir. KOK, meme kanseri oluşumunu artırmaktan çok, önceden var olan meme kanserinin seyrini hızlandırabilir. B-Geçmişte ya da halen tromboembolik ya da diğer vasküler hastalık kuşkusu bulunanlar; östrojen kan pıhtılaşmasını arttırabilir. Aşırı pıhtılaşmaya neden olan diğer risk faktörleri taşıyan, özellikle 35 yaş üzerinde ve sigara içen kadınlar KOK kullandıklarında, gelecekte pıhtılaşma ile ilgili sorunlarla karşılaşma riski taşırlar.
Kimler kullanmamalı: gebeler, emzirenler (bebek 6 aydan küçükse), sarılığı, aktif karaciğer hastalığı olanlar, iskemik kalp hastalığı ya da inme hikayesi olanlar, pıhtılaşma sorunları olanlar (DVT, pulmoner emboli), ≥35 yaş ve sigara içenler, 40 yaşından büyük ve DM’u olanlar, başağrısı olanlar (migren), yüksek tansiyonu olanlar (>180/110 mmhg), meme kanseri olanlar, sonrasına uzun yatak istirahati olan majör cerrahi operasyon geçirecekler, anti-epileptik (fenitoin, barbitürat) ve tüberküloz (rifampin) ilaçları alanlar. Hap unutulması durumunda: 1 hap unutulduğunda; hatırlanınca hemen alınmalı + o günün hapı da saatinde alınmalı. 2 hap unutulduğunda; üst üste iki gün ikişer hap alınır, bir hafta süre ile ek yöntem kullanılır. 2 ya da daha fazla menstrual period kaçarsa hamilelik testi için bir kliniğe baş vurulması gerekir.

Minihaplar: Yalnız progestin içeren O.K’lerdir. Bütün haplar aynı oranda progestin içerir. Bir kutu bitince hemen diğer kutuya başlanılır. Etkinliği yüksektir. İlk yıl başarısızlık oranı 100 kadın yılında 3-6.
Etki mekanizması: ovulasyonun baskılanması, servikal mukusun kalınlaşması, implantasyonun engellenmesi, fallopian tüplerde ovum transportunun yavaşlaması.
Olumlu yönleri: kanser ya da KVH riskini arttırdığını gösteren bir veri yoktur, anne sütünün niteliğini değiştirmez, kan basıncını yükseltme, başağrısı ve depresyona neden olma riski kok’lere oranla daha azdır, pıhtılaşma riskini arttırmaz, metabolizma (özellikle karbonhidrat metabolizması) üzerinde etki yapma olasılığı azdır.
Olumsuz yönleri: KOK’lerden birinin unutulmasına oranla minihaplardan birinin alınmaması durumunda gebe kalma olasılığı daha yüksektir. Bu nedenle minihaplar hergün aynı saatte hap alabilecek durumda olan kadınlar için uygun bir yöntemdir.

Ertesi gün hapı: Korunmasız cinsel ilişkiden sonraki 72 saat içinde kullanılmalıdır. 50 mcg etinil östradiol içeren KOK’lerden 2 ya da 30 mcg etinil östradiol içerenlerden 3 hap alınır. 12 saat sonra aynı doz tekrarlanır, uygun kullanımda etkinliği %98’dir.

Erkek kondomu: Tipleri: latex (normal, kayganlaştırıcılı, spermisidli), plastik (vinyl), doğal (hayvan ürünleri).
Olumlu yönleri: doğum kontrolüne erkeklerin de katılımını sağlar, kolay bulunur, pahalı değildir, AIDS ve PID dahil CYBH’lara karşı koruma sağlar, tıbbi bir denetim gerektirmez, doğru kullanıldığında etkinliği yüksektir (ilk yıl başarısızlık oranı 100 kadın yılında 2-5), hiçbir yan etkisi yoktur, erken boşalmanın önlenmesine yardımcı olabilir, servikal kanserin önlenmesine yardımcı olabilir. reçete veya tıbbi muayene gerekli değildir.
Olumsuz yönleri: bazı çiftlerde duyarlılığın azalmasına neden olabilir, cinsel ilişkiyi kesintiye uğratabilir, ereksiyonu güçleştirebilir, her cinsel ilişkide yeni bir kondom kullanılması gerekir, ereksiyon durumundaki penise vajinal temas öncesinde takılır, kondomun ucunda bir rezervuar yoksa boşalma için 1-2 cm lik boşluk bırakılmalı, ilişki sonrası semenin vajinaya dökülmemesi için ereksiyon kaybolmadan önce, kondom parmaklarla tutularak, penis çekilmelidir, kayganlaştırmak için vazelin, bebek yağı gibi maddeler kullanılmamalı.

Kadın kondomu: İki poliüretan plastik halka arasında poliüretan plastikten yapılmış şeffaf kılıf. İlişkiden önce kapalı taraftaki küçük halka vajina içerisinde olabildiğince derine yerleştirilir. Açık taraftaki büyük halka vajinanın dışında kalır. İlişkiden 8 saat öncesine kadar yerleştirilebilir.

Diyafram: Serviksi örten, yuvarlak, kenarları daha sert, kauçuk bir araçtır ve sevikal açıklığa uygulanan spermisid jel veya kremle birlikte kullanılır. Spermisid madde diyafram tarafından fiziksel olarak engellenemeyen spermleri öldürür. Jel ve kremlerin etkinliği aynıdır. Doğru kullanıldığında etkinliği oldukça iyi olmakla birlikte bariyer yöntemlerin etkinliği RİA ve hormonal yöntemlerden daha düşüktür.

Spermisidler: Spermi servikse ulaşmadan inaktive eden ya da öldüren kimyasallardır (genellikle nonoxynol-9). Tipleri; kontraseptif köpük (aerosoller), vajinal tablet, çözünebilen film, krem, jel. Cinsel yolla geçen bazı hastalıklardan korunma sağlar, kayganlaştırıcı etkisi vardır, emziren kadınlar kullanabilir, pahalıdır, etkinliği daha düşük. Tüm vajinal spermisidlerin etkinliklerini korumaları için ilişkiden 6-8 saat sonraya kadar vajina içinde kalmaları gerekmektedir.
Kullanım kuralları: Köpüren tablet; ilişkiden 10 dakika önce vajen derinine yerleştirilir, etkinliği 1 saattir, her ilişki için yeni bir tablet açılmalıdır. Krem/jel; bir uygulayıcı içine dolana kadar sıkılır, uygulayıcı ucu sevikse değene kadar vajinaya sokulur, piston sıkılarak boşaltılır, beklemeye gerek yoktur. Köpük; kullanmadan önce 20-30 kez çalkalanır, tüp dik tutularak uygulayıcı tüpün ağzına yerleştirilir, uygulayıcıya bastırınca köpükle dolacaktır, uygulayıcıdaki köpük yukarda anlatıldığı gibi sıkılarak uygulanır. Film; ilişkiden 5 dakika önce orta parmakla vajen derinine yerleştirilir, film kendiliğinden absorbe olur.

Doğal kontraseptif yöntemler:

Olumsuz yönleri: Kurallara uyulmadığında başarısızlık oranı yüksektir. (İlk yıl gebelik oranı her 100 kadın yılı için 10-30’dur). Yöntemlerin öğrenilmesi 2-3 siklus sürer. Uzun süre vajinal ilişkide bulunmama zorunluluğu. Vücut ısısını, servikal mukusu, menstrüel siklusu değiştiren herhangi bir olay yöntemi güvensiz kılar.

Takvim yöntemi:
Takvim yönteminin dayandığı esaslar şunlardır: düzenli menstrüel siklus. Ovulasyonun, bir sonraki menstrüel perioddan önceki 14. günde olacağı varsayımı. Normalde yumurtanın ovülasyondan sonraki 14-24 saat arasında döllenebileceği varsayımı. Spermin, kadının vajinal kanalı ve/veya uterusunda sadece 24-72 saat canlı kalabileceği varsayımı.
Olumsuz yönleri: Cinsel perhiz süresinin hesaplanması için daha önceki 6 menstrüel siklus süresinin bilinmesi gerekmektedir. T.Y fertil dönemi normalden uzun kabul eder. Bu da insanları riske girmeye yönlendirir. Kadının siklus uzunluğunu etkileyebilecek faktörler hesapların hassas olmamasına sebep olur. Çok genç yaştaki kadınlara, düşük ve doğum sonrasında, menapoza yakın dönemlerde asla önerilmez.

Bazal vücut ısısı yöntemi: Termal Kayma. Mentrüel siklusun ilk gününden başlayarak, kadın her sabah aynı saatte oral olarak vücut ısısını ölçer. İlk 10 günde ölçülen “normal” ısıların en yüksek olanının 0.1 oC üstünden bir çizgi çeker. Buna “ısı çizgisi” denir. İnfertil dönem, ısı çizgisi üzerinde ardarda gelen 3. ısının kaydedilişinin akşamında başlar.

Servikal mukus yöntemi: Sekresyonların farkedildiği günden itibaren ilişkide bulunulmaz. Sekresyonların en kaygan, uzatılabilir ve ıslak olduğu gün doruk kabul edilir. Bu günden 4 gün sonraya kadar ilişki kurulmaz ya da bariyer metodu kullanılır.

Cerrahi sterilizasyon:

Tüp ligasyonu: Her iki fallop tüpünün mekanik şekilde kapatılarak döllenmenin engellenmesi esasına dayanır.
Olumlu yönleri: gebeliği önlemede etkisi hemen başlar, başarısızlık oranı düşüktür (1000’de 1), kontrasepsiyon sorununu ortadan kaldırır, cinsel ilişkiyi etkilemez, adet düzenini etkilemez.
Olumsuz yönleri: işlemden sonraki birkaç gün ağrılıdır, insizyon bölgesinde enfeksiyon ve kanama oluşabilir, gebelik gerçekleşirse ektopik gebelik olma olasılığı kontrasepsiyon kullanmayanlara oranla çok yüksektir, geri dönüşümü zordur.

Vazektomi: Vaz deferens, skrotumun üst kısmından bulunur, kesilir ve bağlanır. Sperm daha ileriye geçemez, erkek semen üretmeye devam eder, cinsel işlev aynı kalır. Olumsuz yönleri: 2-3 gün rahatsızlık olabilir. Skrotumda ağrı, şişme, morarma, enfeksiyon ve skrotum içerisine kanama olabilir. Hemen etkili değildir. İlk 20 ejakülasyonda sperm bulunabilir. İlk 20 ejakülasyon süresince ya da 2 ay boyunca başka bir yöntem kullanılmalıdır. Geri dönüşümü yoktur. Vazektomi, testislerin alınması ya da çalışmaz duruma gelmesi demek olan kastrasyonla karıştırılmamalıdır.

Enes Başak

YORUMUNUZ VAR MI?

Label

İsim*

Email*

Δ

Label

İsim*

Email*

Δ

0 Yorum

Inline Feedbacks

Tüm yorumları gör