Kök hücre nedir? Kök hücre tedavisi ne işe yarar? Nakli nasıl yapılır?

Kök hücre, ihtiyaç duyulan belirli hücrelere dönüşebilen, vücudun ana hücreleridir. Doğru koşullar altında çoğaldıklarında kendilerinden üretebilirler veya farklılaşarak beyin, kan, kemik, kalp kası gibi spesifik hücrelere dönüşebilirler. Yöneltildikleri hasarlı dokulardaki hücreleri onarabilir, yeni dokular oluşturabilirler. Bu nedenle, kemik iliğinden, kandan veya yağ dokusundan alınan kök hücreler pek çok hastalığın tedavisinde ve bazı kanser türlerinin tedavilerinden sonra iyileşmeyi desteklemek için kullanılabilir. Son yıllarda kök hücre tedavisi, kemik, deri ve göz rahatsızlıklarında, diz problemlerinde, saç dökülmesinde, estetik ve antiaging uygulamalarında da kullanılıyor. Kanser tedavisinde kök hücre kullanımı ile ilgili yüzlerce araştırma devam etse de şimlilik sınırlı sayıda başarılı uygulama mevcut.

Kök hücre nedir?

Doku onarmak veya büyütmek için yönlendirildiklerinde, hemen her hücre tipine dönüşerek kendilerinin sınırsız sayıda kopyalarını oluşturabilirler. Uygun koşullarda bölünerek oluşturdukları yeni hücreler; kök hücre olarak kalabilir veya kas, beyin, kemik, kan gibi farklılaşmış bir hücreye dönüşebilir.

Lenfoma (lenf kanseri) nedir? Nedenleri, belirtileri ve tedavisi

Kök hücreyle ilgili araştırmaları ilerledikçe, insülin salgılayan pankreas hücrelerini, kırıkları ve kusurları iyileştirecek kemik hücrelerini, görme ve işitmeyi geri kazandıracak göz ve kulak hücrelerini yapmak mümkün hale gelmektedir. Günümüzde bu alandaki uygulamalar henüz sınırlı alanda olmasına rağmen büyük bir gelecek vaadetmektedir. (1)

Kök hücre çeşitleri

• Embriyonik/pluripotent kök hücreler: Doğru uyarıyla vücudun ihtiyaç duyduğu her tür hücreye dönüşebilir. Kullanılan embriyolar, 3-5 günlük erken evre insan embriyolarıdır. Ancak embriyonun yaşayan bir insan olduğuna inanan çevrelerce, bu uygulama etik tartışma konusudur. Bu nedenle bazı ülkelerde, kök hücreler için embriyo kullanımı kısıtlanmış veya yasaklanmıştır.
• Embriyonik olmayan/yetişkin kök hücreler: Dokuya özgü/somatik kök hücreler olarak adlandırılan yetişkin kök hücreler, embriyo geliştiği andan itibaren vücutta beyin, kemik iliği, kan, damarlar, kaslar, bağırsaklar, deri, karaciğer gibi gelişmiş organ ve dokularda bulunur. Farklılaşmamış ancak embriyonik kök hücrelerden daha özelleşmişlerdir. Bu nedenle bulundukları doku ve organın hücrelerine dönüşebilirler. Ancak yeni bulgular, diğer hücrelere dönüşebildiklerini göstermektedir. (2)

• Uyarılmış pluripotent kök hücreler/İPSC: Dokuya özgü hücrelerin, embriyonik kök hücreler gibi davranmaları için, genetik yeniden programlanmasıyla oluşturulurlar. Vücuttaki her tür hücreye farklılaşabilecekleri anlamına gelen bu keşif, bilimsel araştırmalarda embriyonik kök hücrelere olan ihtiyacı ortadan kaldırabilir.
• Mezenkimal kök hücreler/MSC: Yetişkin kök hücrelerin alt kümesidir. Organları ve dokuları çevreleyen bağ dokudan elde edilir. Kemik, kıkırdak ve yağ hücreleri gibi yeni dokuları oluşturmak için MSC’ler kullanılmaktadır.
• Kordon kanı kök hücreleri: Doğumdan sonra göbek kordonundan toplanarak gelecekte kullanılmak üzere hücre bankalarında dondurulabilir. Lösemi gibi kan kanserli çocukların ve bazı genetik kan bozukluklarının tedavisinde kullanılmaktadır.
• Amniyotik sıvı kök hücreleri: Anne rahmindeki bebeği çevreleyen sıvıda bulunurlar.

Lösemi nedir, neden olur? Belirtileri, türleri ve tedavi yöntemleri

Kök hücre ne işe yarar?

Vücut, dokularını sürekli olarak yenilediği için, kök hücreler birçok alanda kullanılabilir:

• Belirli hücre tipine dönüşerek hasarlı organların onarımında
• Pek çok kan hastalığın tedavinde kullanılmaktadır
• Henüz araştırma aşamasında olsa da pek çok kanser türünün tedavisinde
• Yaralanma ve yanık sonrası doku hasarlarının tedavisinde
• Transplant ve rejeneratif tıpta yaygın olarak kullanılmaktadır
• Genetik kusurların ve hastalıkların nedenlerinin araştırılması
• Kök hücrelerden oluşturulan doku üzerinde yeni ilaçların test edilmesi,
• Hücre farklılaşması sürecinin anlaşılması (3)

Kök hücre tedavisi nedir?

Kök hücre tedavisi, iltihabı azaltıp bağışıklık sistemini düzenleyerek, vücuttaki hasarlı hücreleri onarmayı amaçlar. Yaşlanma, hastalık, yaralanma nedeniyle hasarlanan dokuları, kendilerini onarmaları için kök hücrelerle tetikleyerek, vücudun kendini iyileştirme yeteneğini destekler. İnsan vücudunda sürekli olarak üretilen kök hücreler, belirli sinyallerle ihtiyaç duyulan yere yönlendirilirler.

Kök hücre tedavisi, kanser ve genetik kan hastalıkları gibi ölümcül hastalıkların tedavisinde çok önemlidir. Henüz çoğu hastalık için kesin tedavi sağlamasa da, yaşam kalitesini önemli ölçüde artırarak hastalığın ilerlemesini geciktirebilir. Araştırmalar, mevcut tedavilere cevap vermeyen hastalıklar için umut verici olduğunu destekliyor. Gelecekte, organ naklinde, donör organlar yerine kök hücreler kullanılabilir. (4)

Kök hücre tedavisi hangi hastalıklarda kullanılır?

Doku rejenerasyonu (yenilenmesi) kök hücrelerin en önemli kullanım alanıdır; farklılaşma talimatı verilen kök hücreler belirli bir doku tipini veya organı büyütmek için kullanılabilir. Kök hücre tedavisi, ortopedi, kardiyoloji, nöroloji, göz, dermatoloji ve travmatoloji alanında birçok hastalığın iyileştirilmesinde uygulanmaktadır. Kök hücreler, enflamasyonun (iltihabın) olduğu hastalıklarda bağışıklık sistemini destekler.

Menisküs nedir, neden yırtılır? Belirtileri ve tedavi yöntemleri

Yetişkin hematopoietik kök hücreleri, kemik iliği kanseri ve yetmezliği, lenfoma, lösemi, multiple myelom, nöroblastom, orak hücreli anemi gibi kan hastalıkları ve belirli kanser türlerinin tedavisine yardımcı olarak kemik iliği kök hücre naklinde yıllardır kullanılmaktadır. Hematopoietik kök hücreler kanda ve kemik iliğinde oluşur, tüm kan hücresi türlerini üretebilir. Kan sistemi içinde farklı kan kanseri türlerini tanıyan ve bunlarla savaşan bağışıklık hücrelerine olgunlaşma potansiyeline sahiptir. (5)

Kök hücre tedavisinin kullanıldığı diğer hastalıklar

• Kalp yetmezliği, iskemik kalp hastalığı gibi kardiyovasküler hastalıklar
• Deri ve kornea problemleri
• Kıkırdak ve kemiklerin yapılandırılması
• Romatizmal, metabolik ve otoimmün hastalıklar
• Meme, pankreas, testis gibi çeşitli organ kanserleri
• Eklem kireçlenmeleri, diz problemleri, artrit, avasküler nekroz, menisküs ve tendon yırtıkları, kırıklar, kas ve bağ yaralanmaları gibi ortopedik rahatsızlıklar

• Travmatik omurilik yaralanmaları, inme
• Parkinson, Alzheimer, Huntington gibi beyin hastalıkları
• Diyabet, kanser
• Amyotrofik lateral skleroz, multipl skleroz
• Bağ dokusu hastalıkları, romatoid artrit, osteoartrit, osteoporoz, kas distrofisi
• Şiddetli yanıklar
• İşitme kaybı
• Kalp-damar hastalıkları
• Kalıtsal bozukluklar

Parkinson tedavisi: En etkili yöntemler ve hastalara öneriler

Kök hücre tedavisi hangi alanlara uygulanır?

• Dermatoloji: Yanıklar, akne izleri, yara onarımı, sedef hastalığı, sistemik skleroz, skleroderma gibi cilt sorunlarında uygulanabilir. Cilt yüzeyinin hemen altından alınan kök hücrelerle doku elde edilir, bu doku hasarlı cilde aşılanır ve yeni deri oluşturulur.
• Yüz gençleştirme: Kök hücrenin yağ dokusuna enjeksiyonu, anti-aging uygulamalarda ve estetik cerrahide yaygın kullanılan bir tekniktir. Güneş lekeleri, kırışıklık, sarkma gibi problemlerde uygulanabilir. Uygulandığı bölgeye uyum sağlayan kök hücreler, kolajen üretimini destekler, dokuyu onarır ve cildi gençleştirebilir (6)
• Diz problemleri: Ortopedi alanında çoğunlukla mezenkimal kök hücrelerden yararlanılır. Kireçlenme, menisküs yırtığı ve en sık da kıkırdak hasarı olan hastalarda uygulanır. Kendini yenileme yeteneği sınırlı olan kıkırdak dokunun onarımı, iltihabı ve ağrıyı azaltarak ameliyat ihtiyacını önleyebilmektedir. Ancak kıkırdak yapının çoğunun kaybolduğu hastalarda bu tedavi yöntemi önerilmez.

• Saç dökülmesi: Kök hücre tedavisi, hasarlı saç köklerinin onarımında ve saç dökülmesinde, saçı beslemesi için uygulanan bir yöntemdir. Hastadan alınan yağ dokusu kök hücreleri, özel işlemlerden geçirilerek saç derisine enjekte edilir.

Kök hücre tedavisi nasıl yapılır?

Kök hücre tedavisi, intravenöz (doğrudan damar yoluyla kan dolaşımına), intratekal (doğrudan omurilik kanalına) ve sorunlu bölgelere lokal enjeksiyonlar olmak üzere çeşitli şekillerde uygulanabilir. Kök hücreler, hastanın kendisinden, uyumlu veya yarı uyumlu donörlerden alınabilir. Kişinin kendisinden alınan kök hücrenin yine kendisine nakledilmesine otolog; doku uyumu olan sağlıklı donörlerden alınan kök hücrenin, hastaya nakledilmesine allojenik nakil denir.

Saç dökülmesi neden olur, nasıl önlenir? En etkili tedavi yöntemleri

Vericiler hastanın kardeşleri, aile üyeleri, akraba dışı bireyler olabilir veya ulusal kök hücre bankası taranabilir. Embriyonik dokular, periferik kan, yağ dokusu, göbek bağı, plasenta, kordon kanı, kemik iliği gibi farklı kaynaklardan elde edilebilen kök hücreler; kişilerden, biyopsiyle doku parçası, karından yağ dokusu, cerrahiyle leğen kemiğinden ilik veya damardan kan alınarak toplanabilir. Yağ dokusundan elde edilen kök hücrelerin çoğalma kapasitesinin, kemik iliği hücrelerine göre daha fazla olduğu kanıtlanmıştır. (7)

Tedavi edilecek hastalığa ve uygulanacak yönteme göre, lokal veya genel anestezi altında alınan örnekler, kontrollü bir kültüre yerleştirilir. Özel enzimlerle ayrıştırılıp çoğaltılan kök hücreler; yağ, kıkırdak, kemik, kas, sinir, kalp kası, kan, deri gibi belirli hücre türlerinde uzmanlaşmaları için manipüle edilir. Bu sürece yönlendirilmiş farklılaşma denir. Steril koşullarda dondurularak saklanan kök hücreler, hastanın vücudunda gerekli bölgelere nakledilir ve vücutta çoğalarak hastalıklı hücre, doku veya organı onarır. Tedavinin başarısı, hastalığın türüne göre değişiklik gösterebilir. Kök hücreler hastanın kendi vücudundan geliyorsa, nakledilen dokunun, reddedilme olasılığı daha düşüktür.

Kök hücre tedavisi etkili mi?

Kök hücre teknolojisi, tanısal ve tedavi edici potansiyeli bakımından önemlidir. Çoğu hastalıkta ana tedaviye ek olarak uygulanan kök hücre nakilleriyle kendisini yenileyemeyen hücrelerin onarımı sağlanabilmektedir. Birçok hastalıkta da etkili bir tedavi olmasına rağmen, bazılarında nüks olasılığı vardır.

Kök hücre tedavisi için hangi doktora gidilir?

Bu tedavi, hastanelerin hematoloji, dermatoloji, ortopedi, kardiyoloji ve estetik cerrahi bölümlerinde uygulanabilir.

Kök hücre tedavisinin maliyeti nedir?

Ciddi bir teknoloji ve alt yapı gerektirdiği için yüksek maliyetlidir. Uluslararası standartlara uygun, sağlık bakanlığı onaylı laboratuvarlarda yapılması gerekmektedir. Birçok hastalıkta, araştırma olarak kabul edilmektedir ve henüz standardize edilmemiştir. Sağlık sigortaları, kapsamına bağlı olarak onaylanmış belirli tedavileri karşılayacaktır. Uygulanacak nakil yöntemine göre, maliyet 50 bin-80 bin ABD doları arasında değişebilmektedir.

Kök hücre bağışı

Kimler kök hücre bağışı yapamaz?

Hepatit B–C hastalığı geçirmemiş, kronik hastalığı bulunmayan, kanser, HIV/AIDS tanısı almamış 18-50 yaş arası sağlıklı herkes kök hücre bağışlayabilir. Ülkemizde kişiler Kızılay veya Türkök şubelerine başvurarak donör olabilirler.

Hepatit C nedir? Nasıl bulaşır? Belirtileri ve tedavisi

Kök hücre bağışı nasıl yapılır?

Kök hücreler aşağıdaki yöntemlerle toplanır:

• Periferik kan: Kök hücreler vücut dolaşımındaki kandan toplanır. Donöre en az rahatsızlık veren, en sık kullanılan yöntemdir. İşlemden önce, kök hücrelerin dolaşımdaki kana yönlendirilmesi için verici 4-5 gün aşılanır. Toplama günü, koldaki damardan kateter aracılığıyla alınan kan, aferez cihazına bağlanır. Verici 2-4 saat boyunca kök hücreleri ayrıştıracak olan bu makineye bağlı kalır. Daha sonra kanın kalan kısmı vücuda geri verilir.
• Kemik iliği: Kemik iliğinden kök hücre toplamak bazı hastalıklarda tercih edilen yöntemdir. Genel anestezi altında, özel iğnelerle pelvis kemiğine girilerek örnek toplanır. Daha sonra kök hücreler kemik iliğinden ayrıştırılır.
• Kordon kanı: Doğumdan sonra göbek kordonundan alınabilen kök hücreler bağışlanabilir veya gerektiğinde kullanılmak üzere saklanabilir.

Kök hücre tedavisi zararları

• Yetişkin kök hücreler, toksinler gibi çevresel tehlikelerden etkilenebilir veya hücrelerin kopyalanması sırasında anormallikler oluşabilir.
• Embriyonik kök hücreler doğru şekilde yönlendirilmezse, düzensiz büyüyerek tümör oluşturabilir veya beklendikleri gibi işlev görmeyebilir.
• Kök hücreler kişinin kendi hücreleri olsa bile kontaminasyon riski vardır.
• Allojenik nakillerde verici ve alıcının bağışıklık sistemleri birbirine uyum sağlamayabilir. Kemik iliği nakli sonrası görülebilen, ciltte kızarıklık ve kaşıntı, bulantı, kusma, ishal gibi belirtilerle kendini gösteren graft versus host hastalığı karaciğer, deri ve bağırsaklarda hasar oluşturabilir.
• Hormonal dengesizlikler, tiroid bozuklukları, kemiklerde ve kaslarda zayıflama, katarakt, cilt ve saç problemleri, ikincil kanserler uzun vadede karşılaşılabilecek sorunlardır.

YORUMUNUZ VAR MI?

Label

İsim*

Email*

Δ

Label

İsim*

Email*

Δ

0 Yorum

Inline Feedbacks

Tüm yorumları gör