Kanser tedavisinde onkoloji hemşireliğinin yeri ve geleceği…

Yazan Hatice Pala Kaya

30 Ağustos 2013 | 14 Şubat 2023 | Kategori: Hemşirelik, Onkoloji Print

29 Paylaşım

Onkoloji hemşireliğinin kanser tedavisi süresince ve sonrasında tedavi başarısı ve yaşam kalitesi için çok önemli bir işleve sahip olduğunu söyleyen Onkoloji Hemşireliği Dernek Başkanı Yrd. Doç. Dr. Sevinç Kutlutürkan, Türkiye’de bu alandaki gereksinimin son yıllarda anlaşılmaya başlandığını belirtti. Yrd. Doç. Dr. Kutlutürkan, ONCOLife Ankara Temsilcisi Hatice Pala Kaya’nın soruların Onkoloji Hemşireliği Derneği Yönetim Kurulu adına yanıtladı.

ONCOLife: Kanser tedavisinde onkoloji hemşireliğinin nasıl bir işlevi var, bu alanda uzmanlaşma neden önemli?

Yrd. Doç. Dr. Kutlutürkan: Kanser, hastalık doğası gereği uzun süreli bir tedaviyi gerektirmektedir. Tedavi sürecinde, hasta ve ailesi zaman zaman tedaviye bağlı gelişebilen yan etkiler, komplikasyonlar nedeniyle güçlüklerle karşılaşmaktadır.

Hasta ve ailesinin, günlük yaşam aktiviteleri olumsuz yönde etkilenmekte ve yaşam kaliteleri düşmektedir. Bu süreçte eğitimli ve deneyimli hemşirelerden eğitim ve danışmanlığı büyük öneme sahiptir. Onkoloji hemşiresinin; hasta ve ailesinin tedavinin etki ve yan etkileri konusunda eğitim gereksinimlerini değerlendirilmesinde, hastaya tedavinin güvenli olarak uygulanmasında, tedavi sonrası gelişebilecek yan etkilerin (bulantı, kusma, mukozit, enfeksiyon vb.) kontrolünde, hasta ve ailesinin kanserin kendisi ve tedavisine bağlı oluşabilecek yan etkilerle psiko-sosyal sorunlar ile baş etmesinde, hasta ve ailesine yönelik eğitim materyallerinin hazırlanmasında, hastanın tedavi sürecinde tüm kayıtlarının tutulmasında, ve bireyin öz bakım gücünü kazanmasında destek olmak şeklinde tedavi sürecinde önemli rol ve sorumlulukları bulunmaktadır. Bu nedenle onkoloji hemşireliği özel eğitim gerektiren bir hemşirelik dalıdır.

ONCOLife: Türkiye’de onkoloji hemşireliği konusunda yaşanan en önemli temel sorunlar nelerdir? Bu alanda yeterli sayıda uzmanlaşmış hemşire var mı?

Yrd. Doç. Dr. Kutlutürkan: Ülkemizde hemşirelik alanında yaşanan sorunlar onkoloji hemşireliği alanında da yaşanmaktadır. Özelikle hasta popülasyonu açısından bakıldığında ülkemiz istatistiklerine göre prevalansı giderek artmakta olan hasta sayısı ile karşılaştırıldığında onkoloji alanında çalışan hemşire sayısı aynı paralellikte ne yazık ki ilerlememektedir. Burada bir diğer sorun da onkolojide özel eğitim almış, sertifikalı hemşirelerin sayısının az olmamasıdır. Diğer bir sorun ise, özel eğitim alan sertifikalı hemşirelerin, yönetimsel kararlarla farklı kliniklerde çalışmak üzere alan değişikliklerinin yapılmasıdır. Yine onkolojinin özellikli alan olarak kabul görmüş olmaması nedeniyle maddi anlamda diğer dahiliye birimleriyle eşdeğer görülmesi sorun yaratmaktadır.

Kanser tedavisinde onkoloji hemşireliğinin önemi ve faydaları

Hasta tedavi ve bakım sürecinde yukarıda ana başlıklarını verdiğimiz hemşirelik uygulamalarının geri ödeme sisteminde hiçbir şekilde yer almaması, tedavide uygulanan ilaçlar güvenlik koşullarında hazırlanmadığında hemşirenin sağlığına zarar vermektedir. Güvenli ilaç uygulamalarında zaman zaman maliyeti çok yüksek olmayan gözlük, maske ve eldiven vb. malzemelere ulaşamamakta ve sonuçta hemşirenin sağlığını riske sokmaktadır. Kanser hastalık ve tedavi süreci açısından hasta ve ailenin iyileşme periyodlarını takiben kötüleşme dönemlerinde öfke ve krizlere neden olan bir hastalıktır. Bu duygulanım değişikliklerini sağlık profesyonelleri içerisinde en çok hemşire ile yaşamaktadır. Bu ise meslektaşlarımızı tükenmişliğe doğru itmektedir. Ayrıca bizler açısından bir diğer konu ise sürekli takip ettiğiniz onkoloji ailemizin bir üyesini kaybetmektir. Ölüm süreci ve baş etme zaman zaman bizleri zorlamaktadır.

Maalesef uzmanlaşmış hemşire sayısı sınırlı sayıdadır. Onkoloji hemşireliği alanında uzmanlık eğitimi sadece bir üniversitede verilmektedir. Ancak onkoloji alanında kliniklerde çalışan hemşirelere derneğimiz tarafından Kemoterapi Hemşireliği, Temel Düzey Psikolojik Bakım, Onkoloji Hemşireliği’nde Temel Kanser Eğitimi ve TITAN-Hematolojik Toksisiteler Kursu, Kanser Tedavisinde Hedeflenmiş Tedaviler Kursu, Meme Kanseri Kursları ulusal düzeyde veriliyor. Onkolojide çalışan hemşirelere derneğimiz Sağlık Bakanlığı’yla yaptığı protokol doğrultusunda kemoterapi kursu vermekte ve belgelendirmektedir. Kemoterapi eğitimi verdiğimiz hemşire sayısı yaklaşık 600’dür. Ancak Sağlık Bakanlığı’nın sertifika yönetmeliğinin mahkemece yürütmesinin durdurulmasından sonra sertifikalar konusunda sıkıntı yaşanmaktadır.

ONCOLife: Onkoloji hemşirelerinin ne gibi özelliklere sahip olması gerekiyor?

Yrd. Doç. Dr. Kutlutürkan: Onkoloji hemşiresinin mesleki ve etik değerlere sahip olması, alanında bilgi sahibi olması, güncel gelişmeleri ve literatürü takip eden, etkili iletişim becerilerine sahip, empatik iletişim kurabilen, ulusal ve uluslararası meslek kuruluşlarına üye ve işbirliği içerisinde olan ve ekip çalışması anlayışı içerisinde olması gerekir.

Kanser hastalarında yan etki yönetimi; bulantı ve kusma tedavileri

ONCOLife: Onkoloji hemşireliği eğitimi almış bir hemşire ile bu eğitimi almamış hemşirelerin verdikleri hizmetler açısından ne gibi farklar bulunuyor?

Yrd. Doç. Dr. Kutlutürkan: Onkoloji hemşireliği eğitimi alan hemşireler öncelikle tedavilerin güvenli koşullarda hazırlanmasını ve uygulanmasını sağlar. Bu süreçte kendini ve çevresinde çalışan bireylerini güvenliğini sağlamayı da öğrenir. Eğitim almayan bireyler hem kendileri hem de çevresi için risk kaynağıdır.

ONCOLife: Ülkemizde onkoloji hemşireliğinin gelişimini değerlendirir misiniz? Dernek olarak onkoloji hemşireliğinin gelişmesi için ne gibi çalışmalar yapıyorsunuz?

Yrd. Doç. Dr. Kutlutürkan: Derneğimizin vizyonunu şöyle özetleyebiliriz; onkoloji hemşireliği alanında sürekli gelişimi sağlayarak ulusal ve uluslararası düzeyde lider olmak. Onkoloji hemşireliğini güçlendirmek, birey ve toplumun bu alanda bilinçlenmesini sağlamak, bakım kalitesini yükseltmektir. Vizyonumuz ve misyonumuz doğrultusunda hedeflerimize ulaşmak için belirli aralıklarla yenilenen “Stratejik Planlama” çerçevesinde onkoloji hemşireliğinin geliştirilmesine yönelik komisyonlarımız; araştırma, eğitim, rehberlik, iletişim, savunuculuk, üyelik, rehber oluşturma komisyonları, çalışma gruplarımız, meme kanseri hemşireliği, psikoonkoloji, pediyatrik onkoloji, palyatif bakım hemşireliği, hematopoetik kök hücre nakil hemşireliği, jineonkoloji hemşireliği, radyasyon onkoloji hemşireliği bulunmaktadır. İlgili komisyonlarımız ve çalışma gruplarımız güncel gelişmeler doğrultusunda ulusal ve ulaslararası düzeyde işbirlikleri ile kurs, kongre ve sempozyumlar düzenlemektedir.

Onkoloji hemşireliğinin gelişimi ve özlük hakları konusunda gerekli işbirliklerini yapıyoruz. Kanserde erken tanı, taramaya yönelik toplum eğitimi ve afiş, broşürlerle farkındalığı oluşturmaya çabalıyoruz. Web sayfamız aracılığı ile elektronik posta yoluyla güçlü bir etkileşim ağını oluşturduk. Onkoloji Hemşireliği alanında ilgi uyandırmak, farkındalık yaratmak amacıyla alanla ilgili araştırma yapan öğrencilere Ulusal Öğrenci Hemşireler Kongresi’nde sunulan bildirilere ödüllendirerek mesleki duyarlılığı oluşturmaya çalışıyoruz. Her yıl dernek kurucumuz Prof. Dr. Leman Birol adına onkoloji alanındaki faaliyetleri ile fark yaratan başarılı meslektaşlarımıza “Leman Birol ödülü”nü veriyoruz.

Onkoloji alanında çalışan hemşirelere ulusal ve uluslararası düzeyde gelişmeleri takip edebilmeleri için kurs, kongre ve sempozyumlara katılımlarını destekliyoruz. Aynı zamanda onkoloji hemşireliği alanında ilgili platformlarda örneğin; Avrupa Onkoloji Hemşireliği Birliği Danışma Kurulu Üyesi vb. rollerle ülkemiz adına temsilci olup, söz sahibi olmalarını sağlıyoruz. Onkoloji alanında yapılan araştırma sonuçlarının hasta bakımına yansıması konusunda bilinçlendirmek amacıyla üyelerimizi kurs, kongre ve sempozyumlarda paylaşımlarda bulunuyoruz. Hasta bakım standartlarının oluşturulması ve yaygınlaştırılması için gerekli rehber çalışmalarını yönlendiriyoruz.

ONCOLife: Sorunların çözümü için neler yapılabilir ve neler öneriyorsunuz?

Yrd. Doç. Dr. Kutlutürkan: Onkoloji hemşireliği ile ilgili karar sistemi içerisinde Sağlık Bakanlığı’nın ilgili resmi kurullarında onkoloji hemşirelerinin yer alması, onkoloji alanındaki sertifikalı hemşire sayısının arttırılmasına yönelik sertifika yönetmeliği sürecinin hızlandırılması, onkoloji alanında eğitim alan ve deneyimli hemşirelerin farklı birimlerde çalıştırılmaması, onkoloji alanında hemşire sayısının arttırılması ve güvenli çalışma koşullarının oluşturulması, onkoloji alanının özellikli alan olarak kabul görmesi ve maaş farklılıkları olması gibi konular ön plana çıkmaktadır.