Hipoglisemi nedir? Neden olur? Belirtileri ve tedavisi
Hipoglisemi, kan şekeri düzeyinin sorun yaratacak kadar düşmesidir. Bu durum en sık insülin kullanan diyabet hastalarında görülür. Ayrıca karaciğer ve böbrek yetmezliği, insülinoma, pankreas tümörleri ve kullanılan bazı ilaçlar hipoglisemiye neden olabilir. Kan şekeri seviyesine göre şikayetler değişir. Başlangıçta çarpıntı, terleme, açlık hissi, baş ağrısı, sinirlilik ve huzursuzluk gibi şikayetler olabilir. Eğer tedavi edilmez ve kan şekeri çok düşerse, konuşma ve görme bozuklukları, havale, koma ve ölüm gerçekleşebilir. Hipoglisemi tedavisinde hastanın bilinci açıksa derhal şeker (4-5 adet kesme şeker vb.) almalıdır. Bilinci kapalı hastalarda hastanede damardan glukoz (şeker) verilir. Hipoglisemi çok acil bir durum olduğu için şüphelenildiğinde acele 112 acil çağrı merkezinden yardım istenmelidir.
İçindekiler
Hipoglisemi nedir?
Hipoglisemi, kan şekerinin diyabet hastalığı olanlarda 70mg/dl, diyabeti olmayanlarda 50 mg/dl’nin altına düşmesidir. Şikayetlerin başladığı kan şekeri düzeyi kişiden kişiye değişebilir. Hipoglisemi hızlı müdahale edilmesi gereken acil bir durumdur. Bilinç bozukluğu yaşayan hastaların yaklaşık %60-70’inde altta yatan sebep hipoglisemidir. Şeker hastalarının %20’si hayatları boyunca en az bir kez hipoglisemi atağı ile acile başvurmaktadır.
Diyabet (şeker hastalığı) nedir? Neden olur? Belirtileri ve tedavisi
Hipoglisemi türleri
Kan şekeri düşüklüğü en sık diyabet hastalarında görülür. Ancak şeker hastalığı olmayan kişilerde de görülebilir. Diyabetik ve diyabetik olmayan hipoglisemi olarak iki başlık altında incelenebilir:
Diyabetik hipoglisemi
Diyabet hastalarında sağlıklı insanlara göre kan şeker düzeyi daha yüksekken şikayetler başlamaktadır. Bu nedenle şeker hastaları düzenli şekilde kan şekeri ölçümü yapmalıdır.
Kan şekeri düzeyini kontrol altında tutmak önemlidir
Diyabetik hipoglisemi nedenleri
- İnsülinin tedavi dozundan fazla kullanılması
- Şeker düşürücü hapların fazla kullanımı
- Yetersiz beslenme ve öğün atlama
- Böbrek yetmezliği
- Enfeksiyonlar
- İnsülin alımı sonrası egzersiz yapılması
- Stres
- Sıcak hava
Diyabetik olmayan hipoglisemi
Şeker hastalığı olmayan kişilerin kan şekeri 50 mg/dl’nin altına düştüğünde yaşanan durumdur. Bazı hastalıklar ve yanlış beslenme diyabetik olmayan hipoglisemiye neden olabilir.
İnsülin nedir, ne işe yarar? Yüksekliği, direnci ve tedavisi
Diyabetik olmayan hipoglisemi nedenleri
- İnsülinoma, nesidioblastozis gibi pankreas hastalıkları
- Geç dumping sendromu sebebiyle midenin belli bir kısmının veya tamamının çıkarılması
- Alkol kullanımı
- Karaciğer yetmezliği
- Böbrek yetmezliği
- Böbreküstü bezi ve hipofiz yetmezliği
- Sıtma tedavisinde kullanılan kinin, romatizmada kullanılan salisilat gibi bazı ilaçlar
- Aşırı egzersiz, enfeksiyon gibi durumlarda şeker ihtiyacının artması
- Anoreksiya nervoza (zayıflamak için bilinçli olarak yemek yememe) hastalığı ya da kötü beslenme sebebiyle vücutta yeterli şekerin depolanamaması
Reaktif hipoglisemi nedir?
Yemek yedikten 2-4 saat sonra kan şekerinin düşmesi durumuna reaktif hipoglisemi denir. Ellerde titreme ve soğuk terleme en sık görülen belirtileridir. En büyük sıkıntı kişinin yemek yemesine rağmen tokluk hissetmemesidir. Bu yüzden bu sorunu yaşayan kişiler çabuk kilo alırlar ve sürekli halsizlik nedeniyle günlük yaşamları çok olumsuz etkilenebilir.
Reaktif hipoglisemi sıklıkla hipotiroid hastalarında, ağır spor yapan kişilerde, kötü beslenen ya da şok diyet yapanlarda, mide hastalarında, alkol ve kafeini çok tüketen kişilerde görülür.
Hipoglisemi neden olur?
Özellikle beyin olmak üzere vücudumuzda her organ besin ve oksijen kullanıp enerji üreterek hayatta kalabilmektedir. Bu yüzden kanda daima belirli seviyede glukoz bulunmalıdır. Kan glukozunu sabit düzeyde tutabilmek için birçok hormon görev yapar. Yemek sonrası artan kan şekerini düşüren insülin hormonudur.
Glukoz nedir, neye yarar? Düşmesi ve yükselmesi tehlikeli mi?
Açlıkta veya yoğun egzersiz sonrası kan şekerini artıran glukagon hormonudur. Eğer glukoz daha fazla düşerse adrenalin, kortizol ve büyüme hormonları devreye girerek kan şekerini yükseltirler.
Kan şekerini düşüren insülin hormonunun çeşitli neden ve mekanizmalarla salgılanmasının artması veya yıkımının azalması hipoglisemiye neden olur. Kan şekerini yükseltecek hormonların salgılanmasının azalması veya yıkımının artması da hipoglisemi sebebidir.
Hipoglisemi belirtileri
- Ellerde ve vücutta titreme
- Soğuk soğuk terleme
- Halsizlik, yorgunluk, solgunluk
- Çarpıntı
- Sinirlilik, endişe, huzursuzluk
- Mide bulantısı
- Acıkma
- Baş dönmesi
- Görme bulanıklığı
- Baş ağrısı
- Dil, ağız kenarı ve yanakta karıncalanma
- Epilepsi (sara nöbeti)
- Konuşma bozuklukları
Kortizol (stres hormonu) nedir? Ne işe yarar? Yüksekliği ve düşüklüğü
Kan şekeri düşüklüğünün belirtilerinin algılanması, hissedilmesi kişiden kişiye değişir. Özellikle yaşlılar, çocuklar ve şeker hastalığı olanlarda belirtileri hissetmek daha zor olabilir. Hipoglisemi belirtileri düşük olan kan şekerini yükseltmek için salgılanan stres hormonlarının etkileri ve beyne giden şekerin azalması nedeniyle oluşur.
Kan şekeri gece düşüyorsa; terleme, çarpıntı, baş ağrısı veya kabus görerek uyanma şeklinde şikayetler olabilir. Eğer kan şekeri düşüklüğü devam eder ve müdahale edilmezse biliç bulanıklığı, koma ve ölüme neden olabilir.
Hipoglisemi atağı nedir?
Kan şekerinin düşmesi nedeniyle aniden başlayan belirtiler hipoglisemik atak olarak adlandırılır. Ellerde ve vücutta titreme, soğuk soğuk terleme, baş dönmesi, halsizlik, yorgunluk, solgunluk, çarpıntı, sinirlilik, acıkma, huzursuzluk başlıca belirtilerdir. Hipoglisemi atakları belirtilerin şiddetine ve kan şekeri düzeyine göresınıflandırılır ve buna göre tedavi planlanır.
Hipoglisemi ne tür sağlık sorunlarına neden olur?
Tekrarlayan ciddi hipoglisemik ataklar çeşitli sağlık sorunlarına neden olabilir. Bunlar:
- Koma, epilepsi nöbeti, inme, hareket bozuklukları
- Miyokard infarktüsü (kalp krizi), kalp ritim bozuklukları
- Gözün arka kısmında kanama
- Hipotermi (vücut sıcaklığının aşırı düşmesi)
- Davranış veya kişilik bozuklukları
- Trafik, ev veya iş kazaları nedeniyle yaralanma ve ölümler
Hipotermi nedir? Neden olur? Belirtileri ve tedavi yöntemleri
Hipoglisemi hangi tahlil ile anlaşılır?
Kan şekerine glukometre adı verilen kan şekeri ölçüm cihazı ile parmak ucu delinerek bakılabilir. Ayrıca hastadan alınan kan örneği laboratuvar testleri ile değerlendirilir. Hipoglisemi tanısı koyabilmek için kan şekeri düşük olmalı ve hastada şikayetlere sebep olmalıdır. Kan şekeri yükseltildiğinde şikayetlerin kaybolması gerekir.
Bu yüzden tüm aşamalarda kan şekeri düzeyi (HbA1C testi ile )ölçülmelidir. Hipogliseminin nedenini saptamaya yönelik açlık ve tokluk kan şekeri ölçümü, şeker yükleme testi, bazı hormon düzeyleri ölçümü, karaciğer ve böbrek enzim düzeyleri ölçümü gibi biyokimyasal testler yapılabilir.
HbA1C testi nedir? Nasıl yapılır? Hemoglobin A1C ne işe yarar?
Hipoglisemi tedavisi
Hipoglisemi acil tedavisi yapılması gereken bir durumdur. Özellikle şeker hastalarında ani bir kötüleşme olduğunda mutlaka hipoglisemi düşünülmelidir. Kan şekerini o anda ölçme imkanı yoksa şeker düşüklüğü, şeker yüksekliğinden daha tehlikeli bir durum olduğu için hemen müdahale edilmelidir.
Hipoglisemi atağında acil müdahale
Şeker hastaları ve yakınları hipoglisemi esnasında hangi müdahalelerin yapılacağını mutlaka bilmelidir:
- Hipoglisemi atağı sırasında hastanın bilinci açıksa 15-20 gram şeker (tercihen 3-4 adet glukoz tablet, 4-5 adet kesme şeker veya 150-200 ml meyve suyu-limonata) verilir.
- Bu müdahaleden 15 dakika sonra kan şekeri tekrar ölçülmelidir. Eğer bu ölçümde de kan şekeri düşük olursa aynı müdahale tekrarlanır.
- Aniden başlayan hipoglisemi belirtileri ilk müdahale sonucu düzeldikten sonra tekrar hipoglisemi gelişmemesi için 30 dakika içinde yemek yedirilmelidir.
- En yakın acil servise başvurulmalıdır.
Yapılmaması gerekenler
- Bilinci kapalı hastaya kesinlikle yiyecek veya içecek verilmemelidir.
- Kan şekeri düşüklüğünde ilk olarak basit yapılı şekerler yenilmelidir. Yağ ve protein içeriği yüksek olan gıdalar mide boşalma hızını yavaşlatıp, tokluk kan şekeri yükselmesini geciktirebilir. Bu nedenle protein ve yağ içerikli yiyecek tüketmeyin.
- Hipoglisemi atağından sonra ağır işlerde çalışılmamalı, hemen araç kullanılmamalıdır.
İnsülin direnci nedir, neden olur? Belirtileri ve tedavi yöntemleri
Hipoglisemi ilaç tedavisi ve ilaçları
- Glukoz: Bir şeker türü olan glukoz çok önemlidir. Hastanın bilinci yerinde ise ağızdan (glukoz tablet veya kesme şeker), bilinci yoksa damar yoluyla verilir.
- Glukagon: Glukagon pankreastan salgılanan, kan şekerini artıran önemli bir hormondur. Ciddi hipoglisemi olması, bilinç bulanıklığı olması durumunda 5 yaş üzerindeki hastalarda 1 mg glukagon deri altına veya kas içine uygulanabilir. Hasta yakınları tarafından da nasıl uygulanacağı bilinmelidir, çünkü gerekli olduğunda kullanılması hayat kurtarıcıdır. Glukagon; sülfonilüre ilaçlarına bağlı oluşan hipoglisemide insülin salgılanmasını artırabileceğinden bu hastalara uygulanmamalıdır. Yan etki olarak bulantı kusmaya sebep olabilir.
Hipoglisemi belirtileri bazen uzun sürebilir veya tekrarlayabilir. Bu nedenle bazen hastalar hastanede gözlem altında tutulabilir. Hipoglisemi tedavi edildikten sonra nedeni araştırılmalıdır. Bu nedene yönelik tedavilerin uygulanması da önemlidir.
Hipoglisemi tedavisinde kullanılan diğer yöntemler
- İnsülin pompası: Çoklu dozlar şeklinde insülin kullanırken ciddi hipoglisemi belirtileri oluşuyor veya fark edilemeyen hipoglisemi atakları oluyorsa cilt altına sürekli insülin salgılayan insülin pompaları kullanılabilir. Sensörlü insülin pompaları da bulunmaktadır. Bu pompalar belirlenen eşik değerlere göre kan şekeri düştüğünde insülin salınmasını keserek tip 1 diyabeti olan hastayı hipoglisemiden koruyabilir.
- Pankreas veya adacık nakli: Yeterli alt yapısı olan, donanımlı merkezlerde yapılan pankreas nakli ve insülin salgılayan hücrelerin bulunduğu adacık hücreleri nakli konusunda çalışmalar hızla devam etmektedir.
Hipoglisemiye iyi gelen şifalı bitkiler
Hipoglisemi ani gelişen ve acil müdahale edilmesi gereken bir durumdur. Acil müdahale edilmemesi halinde koma ve ölüm gibi ağır sonuçlara neden olduğundan tıbbi müdahale dışı yöntemlerle vakit kaybedilmemelidir.
Hipoglisemi ve beslenme
- Kan şekerini dengede tutabilmek için öğünleri atlamayın
- Kısa aralıklarla yemek yiyin. Mutlaka ara öğünleri alın.
- Öğün sayısı tedavi şekline ve yaşam koşullarına göre belirlenir. Kısa etkili regüler insülin kullanan diyabetlilerin üç ana öğün ve her ana öğünden 2,5-3 saat sonra da üç ara öğün olmak üzere toplam altı öğün beslenmeleri gerekir.
- Ana öğünlerin arasının 5-6 saati aşmamasına dikkat edin.
- Ara öğünlerde abur-cubur ve yağlı yiyecekler tüketmeyin.
- Alkol tüketimini azaltın. İnsülin veya insülin salgılatıcı ilaçlarla birlikte alkol kullanıyorsanız gece oluşabilecek hipoglisemi riskinin azaltılması için alkolü karbonhidrat içeren besinlerle birlikte alın.
Hipoglisemi diyeti
- Hipoglisemi sorunu çoğunlukla şeker hastaları olan kişilerde ortaya çıkar. Hem şeker hastalığının tedavi planını bozmayacak hem de hipoglisemiden korunmayı sağlayacak diyet içeriğini aynı anda ayarlamak zor olabilir. Doktor ve diyetisyen önerisi alabilirsiniz.
- Öğünlerde tükettiğiniz besinler arasında hipoglisemi yapan besinleri fark etmeniz durumunda bunu not etmelisiniz.
- Kan şekerini dengede tutmak için ana ve ara öğünlerin atlanmaması gerekir.
- Şeker hastaları kan şekerini düşürmek için genellikle tarçın tüketirler. Ancak sık hipoglisemiye giren diyabet hastaları tarçın tüketimi konusunda dikkat etmelidir.
Sabah kahvaltısı
Hipoglisemiden korunmak için önemli öğünlerden biri kahvaltıdır. Kahvaltıda aşağıdaki besin önerilerini seçenek olarak kullanabilirsiniz:
- Haşlanmış yumurta,
- 1 dilim tam buğday ekmeği
- Salatalık, domates şeklinde sebzeler
- Yulaf ezmesi
- Tam tahıl ekmeğiyle hazırlanmış peynirli tost
- Süt, yoğurt
Öğle yemeği
Öğlen yemeğinde hafif, ancak protein, sağlıklı yağlar ve kompleks karbonhidrat içerikli yiyecekler tüketilebilir. Aşağıdaki önerileri deneyebilirsiniz:
- Tam tahıllı ekmekle yapılmış ton balığı sandviçi
- Tavuk salatası ile hazırlanmış sandviç
- Izgara balık
- Fırında tatlı patates
- Tavuk, domates ve diğer sebzelerle yapılmış salata
Yoğurdun faydaları nelerdir? Yoğurt kürü ve mayası nasıl yapılır?
Hipoglisemi sorunu yaşıyorsanız yediğiniz yiyeceklerin glisemik indeksini bilmeniz gerekir. Örneğin, tatlı patatesin glisemik indeksi nispeten düşüktür ve bir antioksidan kaynağıdır. Beyaz patatese göre daha iyi bir seçenektir.
Akşam yemeği
Akşam yemekleri diğer öğünlere göre daha hafif olmalı, protein ve kompleks karbonhidrat içermelidir. Aşağıdaki önerileri deneyebilirsiniz:
- Mercimek çorbası, kinoa ile yapılmış çorba
- Esmer pirinçle yapılmış pilav
- Buğulanmış sebze veya salata ile somon balığı
- Mercimek, barbunya, nohut içeren yemekler
Ara öğünler
Hipoglisemi sorunu yaşıyorsanız kan şekeri seviyenizi sabit tutmak ve yeterli miktarda vitamin, mineral, sağlıklı yağ, protein ve lifli karbonhidrat alabilmek için öğün aralarına küçük, besleyici atıştırmalıklar eklemelisiniz. Bazı sağlıklı atıştırma seçenekleri şunlardır:
- Bir avuç fındık, badem, ceviz
- Avokado, muz gibi meyveler
- Kepekli grissini
- Süt, yoğurt
- Tam tahıllı kraker
- Humus püresi ile birlikte havuç, biber ve salatalık
Havucun faydaları nelerdir? Havuç suyu nasıl yapılır, neye iyi gelir?
Eğer düzenli egzersiz yapıyorsanız daha sık yemelisiniz. Egzersizden önce karbonhidrat ve protein içeren küçük bir atıştırmalık yiyebilirsiniz. Ayrıca susuz kalmamaya da özen gösterin.
Bebeklerde hipoglisemi
Yenidoğan bebekler doğumla birlikte göbek kordonu aracılığıyla anneden gelen glukoz kaynağından ayrıldığı için kan şekeri düşer. Herhangi bir müdahaleye ihtiyacı olmadan bu hipoglisemi durumu doğumdan birkaç saat sonra düzelir. Ancak bazı bebeklerde hipoglisemiye zemin hazırlayan ek durumlar vardır. Bunlar;
- Prematüre ve düşük doğum ağırlıklı bebeklerde yağ kitlesinin az olması
- Doğumda oksijensiz kalma, düşük vücut sıcaklığı nedeniyle enerji harcanmasının artışı
- Beyin/vücut kitlesi oranının fazlalığı nedeniyle glukozun çok kullanılması
- Bazı doğuşsal metabolik hastalıklar
- Annede şeker hastalığı olması
Yenidoğanlarda kan glukoz düzeyinin 50 mg/dl’den az olması hipoglisemi olarak kabul edilir ve hemen tedavi edilmelidir.
Bebeklerde hipoglisemi belirtileri
- Zayıf veya yüksek sesle ağlama
- Emmede azalma
- Kusma
- Hızlı hızlı nefes alma
- Morarma
- Vücut sıcaklığında düşme
Yenidoğanlarda hipoglisemiyi düşündüren belirtiler yetişkinlerden farklıdır. Ayrıca bu belirtiler bebeklerde çoğu hastalıkta görülebilen ortak belirtilerdir. Bu nedenle diğer hastalıklar da gözden geçirilmelidir.
Yaşlılarda hipoglisemi
Yaşlılar hipoglisemi açısından daha fazla risk altındadır. Diyabet tedavisine uyumu azaltabilecek hafıza problemleri, insülin ve diğer ilaçların kullanım hataları, kan şeker takibi yapamama, beslenmenin düzensiz olması gibi nedenler hipoglisemik atakların gelişmesini artırır. Yaşlılarda hipogliseminin tipik belirti ve bulguları olmayabilir.
Uzun yıllar diyabeti olan yaşlıların çoğu titreme, sinirlilik, çarpıntı, terleme gibi başlangıç belirtilerini hissetmelerini engelleyen sinir hasarına sahiptir. Bu nedenle yaşlıların çoğu hipoglisemi belirtilerini hissetmeyebilir ve bundan dolayı şikayet etmez.
Hastalar hipoglisemi farkındalığı hakkında sorgulanmalı, yaşlı diyabet hastasıyla beraber yaşayan, bakımını üstlenen kişiler bu açıdan eğitilmelidir. Yaşlı diyabet hastalarının tedavisinde ilk hedef hipoglisemiden kaçınmaktır.
Diyabet hastalarında hipoglisemiden korunma
- Diyabet hastasıysanız ilaçlarınızı önerilen dozda ve önerilen saatlerde kullanın.
- Belirli aralıklarla kan şekeri düzeyinizi ölçün. Ölçümleri kaydedip gerekirse ilaç dozu değiştirilmesi için doktora danışın.
- Ana öğünler ve ara öğünleri atlamayın.
- Uzun seyahatlerde yemek için mola verin.
- Yanınızda mutlaka atıştırmalık yiyecek taşıyın.
- Egzersiz sırasında glukoz fazla harcanacağı için hipoglisemi riski artar. Bu nedenle egzersiz planlıyorsanız insülin dozunu azaltın veya ilave karbonhidratlı besin tüketin.
- Kullandığınız başka ilaç varsa hipoglisemi yapıp yapmadığını öğrenin.
Hipoglisemi sorunu olanlar için öneri ve uyarılar
- Diyabet hastası değilseniz, ancak sık sık hipoglisemi atakları yaşıyorsanız öncelikle bunun altında yatan sebebi öğrenmek için bir doktora başvurun.
- Siz ve yakınlarınız hipoglisemi belirtilerini ve atak sırasında yapılması gereken acil müdahaleyi çok iyi öğrenin.
- Düzenli aralıklarla kan şekeri ölçümü yapın ve kaydedin. Bu ölçümler doktora gösterilmek üzere kaydedilmelidir.
- Uykuda hipoglisemi yaşama riskiniz varsa gece sabaha karşı (03:00 veya 4:00’te) kan şekerinizi ölçün.
- Yanınızda şeker taşıyın.
- Uzun süre aç kalmayın ve öğünlerde aşırı bir şekilde yemeyin.
- Aç bir şekilde egzersiz yapmayın. Daha fazlası için:>>> Hypoglycemia
Kaynaklar ve Referanslar:
1- What is hypoglycemia?2- Hypoglycemia,3- Hypoglykämie4- Low blood sugar5- Что такое гипогликемия?YAZIYI PAYLAŞ
Yazar Hakkında
Dr. Muhammet Kaplan
Göğüs Hastalıkları
İnsülinler ve insülin kullanım teknikleri rehberi
Diyabet hastaları için bilimsel beslenme önerileri ve uyarılar
İnsülin nedir, ne işe yarar? Yüksekliği, direnci ve tedavisi
Glukoz nedir, neye yarar? Düşmesi ve yükselmesi tehlikeli mi?
Hiperglisemi nedir, neden olur? Belirtileri ve tedavisi
YORUMUNUZ VAR MI?