Hipofiz nedir? Ne işe yarar? Hipofiz bezi hastalıkları ve tümörü
Hipofiz, endokrin sisteminin bir parçası olarak, vücudun hayati işlevlerini düzenlemede önemli rol oynayan bir bezdir. Büyük ölçüde hemen üzerinde bulunan hipotalamus tarafından kontrol edilir ve diğer bezleri uyarıp birçoğunun aktivitesini denetlediği için ana bez olarak adlandırılır. Ana işlevi, tiroid, adrenal bezler, üreme organları başta olmak üzere, diğer endokrin bezleri ve organları etkileyen hormonları salgılamaktır. Hipofiz ile ilgili sorunlar genellikle belirli bir hormonu çok fazla veya çok az ürettiğinde ortaya çıkar; çoğu zaman, bu bozukluklara iyi huylu bir tümör (adenom) neden olur. Hormon üretiminin değişmesi kilo alma, bodurluk veya aşırı büyüme, yüksek tansiyon, cinsel istek azlığı ve ruh hali değişikliklerine yol açabilir. Hipofiz tümörünü tedavi etmek için radyoterapi, ilaçlar ve ameliyat gerekli olabilir.
İçindekiler
Hipofiz bezi nedir?
Hipofiz bezi, hayati vücut fonksiyonlarının düzenlenmesinde önemli bir rol oynayan bezelye büyüklüğünde bir bezdir. Küçük boyutuna rağmen, vücudun ‘ana bezi’ olarak adlandırılır, çünkü diğer hormon salgılayan bezlerin çoğunun aktivitesini kontrol eder. Ürettiği hormonlar büyüme, üreme ve kan basıncı gibi önemli işlevleri düzenlemeye yardımcı olur. Hipofiz hormonlarının seviyeleri gün içinde vücudun ihtiyaçlarına göre değişir.
Hipofiz bezi nerede bulunur?
Hipofiz bezi, beynin tabanında, burun köprüsünün arkasındaki kemik boşluğunun (sella turcica) içinde bulunur ve sap benzeri bir yapıyla hipotalamusa bağlanır. Hipotalamus, beynin aktivitelerini kontrol eden bölümüdür, bedensel işlevlerin dengesi için çok önemlidir. Hipotalamus, hipofiz bezinden hormon salınımını denetleyerek vücut ısısını düzenler; beslenme, su ihtiyacı, uyku ve uyanma kalıpları, duygusal davranış ve hafıza işlevlerini etkiler. (1)
Prolaktin nedir? PRL hormonu yüksekliği ve düşüklüğü neden olur?
Hipofiz bezi ne işe yarar?
Hormonlar, büyümeden doğurganlığa kadar her şeyi yönlendiren, kan dolaşımı yoluyla bir hücreden diğerine mesaj taşıyan doğal kimyasallardır. Hipofiz bezi, vücudun hormon sistemi olan endokrin sisteminin bir parçasıdır. Ürettiği hormonlarla pek çok farklı sürecin kontrolünü sağlar. Vücudun ihtiyaçlarını algılayarak, işlevlerini düzenlemek ve uygun ortamı sürdürmek için farklı organlara ve bezlere sinyaller gönderir.
Kortizol (stres hormonu) nedir? Ne işe yarar? Yüksekliği ve düşüklüğü
Örneğin süt üretimini tetikleyen prolaktin üretir, adrenal bezler, tiroid bezi, yumurtalıklar ve testisler üzerinde etkili olan hormonları salgılar. Böylelikle metabolizmanın büyüme, cinsel olgunlaşma, üreme, kan basıncı gibi birçok hayati işlevinin kontrolünü sağlar. (2)
Hipofiz bezi hormonları
Hipofiz bezi hormonlarının tamamı sürekli olarak üretilmez, seviyeleri çeşitli faktörlere göre değişiklik gösterir; birçoğu her 1 ila 3 saatte bir patlamalar halinde salınır.
Adrenokortikotropik (ACTH), büyüme ve prolaktin hormonları bir sirkadiyen ritmi izler; seviyeler gün içinde yükselir ve düşer, genellikle uyanmadan hemen önce zirve yapar ve uyku öncesinde en düşük seviyelerine iner.
Kadınlarda üreme fonksiyonlarını yöneten lüteinleştirici ve folikül uyarıcı hormon seviyeleri adet döngüsü boyunca değişir. Bu hormonlar aynı zamanda seks hormonu üretimini uyarırlar ve yumurta ve sperm olgunluğunu dengelerler.
Hipofiz ön lob hormonları
Hipofiz bezinin ağırlığının %80’ini oluşturan ön lobu farklı hormon türleri üreterek kan dolaşımına salgılar. Bu hormonların her biri, aynı hücre tarafından üretilen folikül uyarıcı ve luteinize edici hormon dışında, ayrı bir hücre türü tarafından yapılır.
- Adrenokortikotropik hormon (ACTH): Adrenal bezleri steroid hormonları, özellikle kan basıncını ve kan şekeri düzeylerini koruyan kortizol (stres hormonu) salgılaması için uyarır. (3)
- Folikül uyarıcı hormon (FSH): Kadınlarda östrojen salgılanması ve yumurta hücrelerinin büyümesi, erkeklerde de sperm hücresi üretimi için önemlidir. (4)
Östrojen nedir? Ne işe yarar? Eksikliği ve fazlalığı ne tür sorunlar yaratır?
- Luteinize edici hormon (LH): Kadınlarda östrojen, erkeklerde testosteron üretiminde rol oynar.
- Büyüme hormonu (GH): Öncelikli hedefleri kemikler ve kaslardır. Büyümeyi ve fiziksel gelişimi düzenleyen, kas oluşumunu uyarıp yağ dokusunu azaltarak vücut şeklinde önemli etkileri olan tüm dokularda büyümeyi teşvik eder. (5)
- Prolaktin (PRL): Doğumdan sonra meme bezlerini uyararak anne sütünün üretilmesini sağlar. Ayrıca adet dönemlerini, cinsel fonksiyonları ve doğurganlığı etkiler. (6)
- Tiroid uyarıcı hormon (TSH): Metabolizmayı, enerjiyi ve sinir sistemini düzenleyen tiroid bezini tiroid hormonları üretmesi için uyarır. (7)
- Endorfinler: Bağışıklık sistemini kontrol etmeye yardımcı olurlar, ağrı giderici özellikleri vardır ve beynin zevk merkezleri ile bağlantılı oldukları düşünülmektedir.
- Enkefalinler: Endorfinlerle yakından ilgilidir ve benzer ağrı giderici etkilere sahiptir.
- Beta-melanosit uyarıcı hormon: Ön hipofiz ile arka hipofiz arasında bulunan ara hipofiz bezinde üretilir. Ultraviyole radyasyona maruz kalmaya yanıt olarak cildin melatonin üretimini uyarır.
Hipofiz arka lob hormonları
Hipofizin arka lobu sadece iki hormon salgılar; bu hormonlar genellikle hipotalamusta üretilir ve kan dolaşımına salgılanmadan önce arka hipofiz bezinde depolanır.
- Vazopressin/Antidiüretik hormon (ADH): Böbrekler tarafından atılan su miktarını ve sodyum seviyelerini düzenler, kan basıncını kontrol eder, vücuttaki su dengesinin korunmasını ve dehidrasyonun önlenmesini sağlar.
- Oksitosin: Doğum sırasında uterus kasılmalarını ve emzirme sırasında süt salgılanmasını uyarır. (8)
Oksitosin nedir, ne işe yarar? Aşk ve sadakat hormonu nasıl arttırılır?
Hipofiz bezi hastalıkları
Hipofiz beziyle ilgili en yaygın sorun, adenom olarak adlandırılan iyi huylu tümörlerdir. Hormon salınımını etkileyebilen hipofiz tümörleri beyin tümörleri değildir, kanserli olmayan bir şişliği tanımlar. Bazı hipofiz tümörleri belirti vermeden yıllarca var olabilir, bu nedenle yanlış teşhis yaygın bir sorundur. Öte yandan beyne alınan bir darbe ile hipofiz bezinin zarar görmesi sonucu gelişen travmatik beyin hasarına bağlı olarak hafıza, iletişim veya davranışta sorunlar gelişebilir. (9)
Hipofiz bezini doğrudan etkileyen koşullar ise üç ana kategoriye ayrılabilir:
1 – Hipofiz bezinin çok fazla hormon üretmesine neden olan koşullar
- Akromegali (devlik)
- Cushing hastalığı
- Galaktore
- Erektil disfonksiyon (iktidarsızlık)
- Kısırlık
- Prolaktinoma
2 – Hipofiz bezinin yetersiz hormon üretmesine neden olan koşullar
- Yetişkin başlangıçlı büyüme hormonu eksikliği
- Diabetes insipidus
- Hipopituitarizm
3 – Hipofiz bezinin boyutunu veya şeklini değiştiren koşullar
- Boş sella sendromu (aşırı omurilik sıvısının, hipofiz bezinin etrafındaki boşluğu doldurup sıkıştırması)
Hipofiz bezi hastalıkları belirtileri
Ürettiği hormonlarla birçok organın işlevini düzenleyen hipofiz bezi düzgün çalışmadığında hangi hormonun etkilendiğine bağlı olarak gelişen belirtiler kişiden kişiye değişebilir.
- Baş ağrısı, görme problemleri (hipofiz tümörü)
- Açıklanamayan kilo alımı, aşırı terleme
- Libido kaybı
- Baş dönmesi, mide bulantısı
- Yüz hatlarının irileşmesi, yuvarlaklaşması, yüzde kızarma
- Aşırı ruh hali değişimleri, hafıza kaybı
- Zayıflık, yorgunluk, kas kaybı, eklem ağrısı
Yorgunluk neden olur? Hangi hastalıkların belirtisidir? Ne iyi gelir?
- Aşırı susama, sık idrara çıkma (diabetes insipidus)
- Cilt kuruluğu
- Yüksek tansiyon
- Uyku problemi
- Kısırlık, erektil disfonksiyon, üreme sorunları
- Emzirme dönemi dışında memeden süt salgılanması/erkeklerde de olabilir (galaktore)
- Ellerde ve ayaklarda aşırı büyüme (akromegali)
Hipofiz bezi hastalıkları için hangi bölüme gidilir?
Hipofiz bezi hastalıkları için hastanelerin endokrinoloji bölümüne görünmelisiniz. Ancak bozukluğun nedenine bağlı olarak bir göz doktoru veya beyin cerrahını da görmeniz gerekebilir.
Hipofiz bezi tümörü
Hipofiz tümörleri, hipofiz bezinde gelişen anormal büyümelerdir. Bazı hipofiz tümörleri aşırı, bazıları da yetersiz hormon üretimine neden olur. Çoğu kanserli olmayan iyi huylu büyümelerdir (adenomlar) ve vücudun diğer bölgelerine yayılmaz. Bununla birlikte beynin diğer bölgelerine baskı yaparak görme sorunlarına veya baş ağrısına yol açabilirler.
Tümör nedir? Benign ve malign tümörlerin özellikleri ve belirtileri
Hipofiz tümörü vakaları çoklu endokrin neoplazi (MEN1) olarak bilinen bir durumda olduğu gibi nadiren kalıtsaldır, ancak genetik değişikliklerin tümör gelişiminde önemli bir rol oynadığı düşünülmektedir. (10)
Hipofiz tümörü hormon üretip üretmemesine göre, işleyen ve işlevsiz adenomlar olmak üzere iki sınıfa ayrılır. İşleyen tümör hormonları kendisi üretirken, işlev görmeyen tümör hormon üretmez. Yaklaşık 1 cm veya daha büyük hipofiz tümörlerine makroadenomlar, daha küçüklerine mikroadenomlar denir.
Hipofiz tümörlerinin tedavisinde tümörü çıkarmak, büyümesini kontrol etmek ve ilaçlarla hormon seviyesini yönetmek gibi seçenekler mümkündür.
- İşleyen adenomlar olarak adlandırılan salgı tümörleri hormon üretimini etkiler; bazı vakalarda aşırı salgılama denilen çok fazla hormon üretimi söz konusuyken, diğer durumlarda yeterince hormon salgılanmayabilir (hiposekresyon).
- İşlevsiz adenomlar olarak adlandırılan sekretuar olmayan tümörler en yaygın türdür. Hormon üretimini etkilemezler ancak çok büyüdüklerinde, hipofiz bezine ve diğer beyin yapılarına baskı yaparak baş ağrısına ve görme sorunlarına neden olabilirler (hipopituitarizm).
Hipofiz bezi tümörü belirtileri
Tüm hipofiz tümörleri semptomlara neden olmaz. Çoğunlukla başka bir nedenle yapılan MR, BT gibi görüntüleme testlerinde tesadüfen tanımlanırlar. İşleyen hipofiz tümörleri ürettikleri hormona bağlı olarak semptomlara neden olabilir; işlevsiz tümörlerin belirtileri, ne kadar büyüdükleri ve diğer yapılara uyguladıkları baskıyla ilgilidir.
Emar (MR) nedir, nasıl çekilir? Manyetik rezonans ne işe yarar?
Tümör basıncıyla ilgili belirtiler
- Baş ağrısı
- Çevresel görme kaybı
Hormon seviyesinin değişiklikleriyle ilgili belirtiler
Hormonal eksiklik:
- Mide bulantısı, kusma
- Zayıflık
- Adet düzensizlikleri veya adet kesilmesi
- Cinsel işlev bozukluğu
- Sık idrara çıkma
- İstenmeyen kilo kaybı veya alımı
Hormonal fazlalık:
Cushing hastalığı, adrenal bezlerin aşırı kortizol üretmesinden kaynaklanır, olası belirtileri şunlardır:
- Yüzde abartılı yuvarlaklık
- Kas zayıflığı ile birlikte kol ve bacaklarda incelme
- Akne, deride çatlaklar
- Kaygı, sinirlilik, depresyon
- Karın bölgesinde yağlanma
Depresyon nedir? Neden olur? Belirtileri, türleri ve tedavisi
Büyüme hormonu salgılayan tümörler aşırı büyüme hormonu üretir, akromegali şunlara neden olabilir:
- Eller ve ayaklarda aşırı büyüme
- Aşırı terleme ve kıllanma
- Yüksek kan şekeri
- Kalp sorunları
- Eklem ağrısı
Hipofiz tümöründen aşırı prolaktin üretimi erkekleri ve kadınları farklı şekilde etkiler, kadınlarda prolaktinoma şunlara neden olabilir:
- Düzensiz adet dönemleri
- Adet kesilmesi
- Göğüslerden süt akıntısı
Eklem ağrısı neden olur? Nasıl geçer? En etkili tedavi yöntemleri
Erkeklerde aşırı prolaktin üretimi hipogonadizme neden olabilir, belirtiler şunlardır:
- Erektil disfonksiyon
- Sperm sayısında azalma
- Cinsel dürtü kaybı
- Meme büyümesi (jinekomasti)
Aşırı tiroid hormonu üretiminde hipertiroidizm vücudun metabolizmasını hızlandırarak şunlara neden olabilir:
- Düzensiz kalp atışı
- Sık bağırsak hareketleri
Hipofiz bezi ameliyatı
Hipofiz problemlerinin çoğu iyi huylu bir tümörden kaynaklanır ve en iyi tedavi şekli genellikle ameliyattır. Beyin cerrahı tarafından gerçekleştirilen hipofiz bezi ameliyatında burun deliğinin içinden veya üst dudağın altından küçük bir kesi yapılarak tümör çıkarılır. Bu ameliyata transsfenoidal cerrahi denir ve cerrah bu yolla beynin ana bölümüne müdahale etmeden kolaylıkla hipofizi görebilir.
Tümör çıkarıldıktan sonra hastanın yaklaşık 5 gün hastanede kalması gerekebilir, iyileşme süreleri 4 haftadan 8 haftaya kadar olmak üzere kişiye göre değişiklik gösterir. Sonrasında düzenli takipler gerekli olacaktır.
1-2 gün damla ve burundaki bir enfeksiyonu önlemek için antibiyotik verilebilir. Bununla birlikte ameliyat takibi olarak radyoterapi kullanılabileceği gibi ameliyat yerine de önerilebilir.
Radyoterapi nedir? Kanser tedavisinde nasıl uygulanır? Yan etkileri
Ameliyat sırasında tüm tümörün çıkarılması mümkün olmamışsa tümör yeniden büyüyebilir, ameliyat sonrasında radyoterapi alınmışsa bunun olma şansı daha düşüktür. Yeniden büyüme durumunda tekrar ameliyata veya radyoterapiye gerek duyulabilir.
Hipofiz bezi nasıl güçlendirilir?
Aşağıdaki öneriler bir hipofiz hastalığının gelişmesini tamamen engelleyemeyebilir, ancak genel sağlığınıza katkıda bulunacaklardır:
- Dengeli ve sağlıklı beslenmeye özen gösterin: Dengeli beslenme genel sağlığınız için iyi olduğu kadar hormonlarınızı da etkiler. Örneğin, yetersiz beslenen çocuklarda büyüme hormonu üretimi gerekli ihtiyacı karşılayamayabilir. Lif, vitamin, mineral kaynağı meyve ve sebzeler; omega-3 yağ asitleri ve tekli doymamış yağlar; rafine tahıllar yerine tam tahıllı gıdalarla beslenin. Sodyum alımını azaltın, rafine şekerden kaçının ve bol su için.
- Stresi azaltın: Kronik stres, kortizol salınımında artışa neden olabilir ve bu durum uykusuzluk, kilo alımı, kaygı ve depresyona yol açabilir.Günde en az 30 dakika egzersiz yapmak veya rahatlatıcı bir hobi üzerinde çalışmak rahatlamanıza yardımcı olabilir.
Kaynaklar ve Referanslar:
1- Pituitary gland2- Pituitary & Pineal Glands3- What is the pituitary gland?4- Pituitary tumourYAZIYI PAYLAŞ
Benzer Yazılar
Kadınlarda ve erkeklerde en sık görülen kanser türleri ve tedavileri- Hipotiroidi nedir, neden olur? Belirtileri ve tedavi yöntemleri
- Kortizol (stres hormonu) nedir? Ne işe yarar? Yüksekliği ve düşüklüğü
- Cushing sendromu nedir? Nedenleri, belirtileri ve tedavisi
- Akromegali nedir, neden olur? Belirtileri ve tedavisi
Kadınlarda ve erkeklerde en sık görülen kanser türleri ve tedavileri
Hipotiroidi nedir, neden olur? Belirtileri ve tedavi yöntemleri
Kortizol (stres hormonu) nedir? Ne işe yarar? Yüksekliği ve düşüklüğü
Cushing sendromu nedir? Nedenleri, belirtileri ve tedavisi
Akromegali nedir, neden olur? Belirtileri ve tedavisi
YORUMUNUZ VAR MI?
ciprofloxacin 750 mg Gulp down the tablet or take the rest exactly as it was ready. Try not to squash, hurt or bite the tablet or weaken the rest. Try not to take it with dairy items. It is aye to eat dairy items throughout treatment with it.