Glukoz nedir, neye yarar? Düşmesi ve yükselmesi tehlikeli mi?

5 Eylül 2018 | 24 Mayıs 2022 | Kategori: Diyabet, Sağlık Sözlüğü Print

719 Paylaşım

Glukoz, vücudun temel enerji kaynaklarından birisidir; unlu gıdalar ve meyveler gibi karbonhidratlı besinlerden sağlanan doğal bir tür şeker türüdür. Beyin ve sinir sistemi hücreleri dahil vücudun enerji üretimi için glukoza ihtiyacı vardır. Glikoz değerleri dengeli ise vücut normal işleyişini sürdürür. Ancak kandaki glikoz miktarı düşer ya da yükselirse ciddi sağlık sorunları gelişebilir. Düşük glikoz seviyesi (hipoglisemi) başta beyin kanaması olmak üzere pek çok önemli sağlık sorununa neden olabilir. Yüksek glikoz seviyeleri (hiperglisemi) ise kalp hastalığı, körlük, böbrek yetmezliği gibi komplikasyonlara neden olabilen diyabetin (şeker hastalığının) belirtisi olabilir. Her iki durumda da tedavi edilmez ve gerekli önlemler alınmazsa sonuçları son derece tehlikeli ve ölümcüldür.

İçindekiler

Glukoz nedir?

Glukoz, Yunanca tatlı anlamına gelen basit bir şeker türüdür ve üzüm şekeri ya da kan şekeri olarak da bilinir. Vücudumuz için hayati bir öneme sahiptir ve hücrelerin soluk alması onunla başlar. Midemize giren karbonhidratların çok büyük bir kısmı vücudumuza enerji sağlamak için gilikoza dönüştürülür.

Hiperglisemi nedir, neden olur? Belirtileri ve tedavisi

Glukoz ne işe yarar?

Yemek yenilir yenilmez sindirim sistemi glukozu işlemek için hemen çalışmaya başlar. Midedeki asit ve enzimler besinleri küçük parçalara ayırırken açığa çıkan glikoz ince bağırsak tarafından emilerek kan dolaşımına girer. Glukozun aynı zamanda kan şekeri olarak adlandırılmasının nedeni de budur. Kandaki şeker pankreas tarafından üretilen hormonlardan biri olan insülin aracılığıyla hücrelere aktarılır.

Bir damla kan ile glukoz seviyenizi ölçebilirsiniz

Kanda biriken ve tüketilmeyen glükoz miktarı ise ihtiyaç duyulduğunda kullanılmak üzere karaciğerde bir gün boyunca depolanır. Vücudumuz glukozu günde birkaç kez işler.

Fruktoz nedir? Hangi besinlerde bulunur? Zararları ve intoleransı

Gıda sanayinde kullanılan Glikoz, fruktoz ve sakkaroz zararlı mıdır?

Glukoz, ağırlıklı olarak karbonhidratlı gıdalardan vücut tarafından üretilen doğal bir şeker türüdür ve vücudumuzun en önemli enerji kaynağıdır. Gıda sanayisinde kullanılan glikoz ise mısır ve patates gibi tarım ürünlerindeki nişastanın kimyasallarla parçalanmasıyla elde edilir ve direkt kana karıştığı için oldukça zararlıdır.

Endüstriyel glükoz genellikle şekerlemelerde, unlu mamullerde, işlenmiş hazır gıdalarda, reçel, helva, dondurma ve Türk tatlılarının çoğunda kullanılmaktadır.

Fruktoz (Meyve şekeri)

Fruktoz, başta meyvelerde olmak üzere pancar, havuç ve soğan gibi kök sebzelerde doğal olarak bulunan bir şeker türüdür. Meyvelerden tüketilirse zararı yoktur. Ancak gıda sanayinde kullanılan fruktoz meyveden zor ayrıldığından kimyasallarla elde edilir. Kaynağı da meyveler değil, GDO’lu bir ürün olan mısırdır.

Karbonhidrat nedir? Hangi besinlerde bulunur? Faydaları ve zararları

Meyvelerden doğal yolla fruktoz alındığında bağırsaklarda emilir ve meyve liflerinin etkisiyle yavaşça kana karışır fakat endüstriyel fruktoz lifsiz olduğundan içeriğindeki zararlı kimyasallarla birlikte çok hızlı kana karışır. Endüstriyel fruktoz özellikle meşrubatlarda, unlu mamuller ile bisküvilerde kullanılmaktadır.

Sakkaroz (sükroz)

Sakkaroz, şeker pancarı veya kamışı gibi bitkilerden elde edilen şeker türüdür. Sofrada kullandığımız beyaz şeker sakkaroz şekeridir ve endüstriyel gıda olarak kimyasallar kullanılarak üretilir. Glukoz ve fruktoz gibi sakaroz da kısa sürede içeriğindeki kimyasallarla kana karıştığından sağlık açısından oldukça zararlı olabilir. Başta diş çürümesi olmak üzere obezite ve şeker hastalığının başlıca nedenlerindendir.

Bu üç şekerin doğal yollarla alımı dengeli olduğu sürece sağlık yönünden bir sakıncası yoktur. Örneğin balda hem glikoz, hem fruktoz hem de sakkaroz vardır.

Glukoz (kan şekeri) testi

Glukoz testi, kandaki glükoz seviyelerinin sağlıklı aralıkta olup olmadığını anlamak için yapılır. Doktor hastanın şikâyetleri doğrultusunda düşük ya da yüksek glikozdan şüphelenirse test isteyebilir. Sağlık uzmanı küçük bir iğne kullanarak koldaki bir damardan kan örneği alır. Bazı glikoz kan testleri için öncesinde şekerli bir içecek içmek gerekebilir.

Kan testi yaptırmanın çok az riski vardır. İğnenin konulduğu yerde hafif bir ağrı veya morarma olabilir ancak çoğu semptom çabucak geçer. İki türde yapılır:

Açlık kan şekeri testi: Testten en az sekiz saat önce bir şey yenilip içilmemelidir.
Tokluk kan şekeri testi: Ana öğünlerden iki saat sonra yapılır.

Sonuçlar normal değilse mutlaka tedaviye ihtiyaç duyulan bir tıbbi durum olduğu anlamına gelmez. Yüksek stres ve bazı ilaçlar glukoz seviyelerini etkileyebilir.

Diyabet (şeker hastalığı) nedir? Neden olur? Belirtileri ve tedavisi

Kanda normal glukoz değerleri ne olmalıdır?

Normal değerler açlıkta ve toklukta farklı olur. Buna göre:
– Açlık glukoz (kan şekeri) değeri: Bir desilitrede 70-100 mg/dL’dir.
– Tokluk glukoz (kan şekeri) değeri: Genellikle 125 mg/dL’nin’dir.

Bu normal değer aralıkları farklı laboratuarlarda bir miktar oynayabilir veya farklı bir ölçüm birimi kullanılıyor olabilir.

İdrarda glukoz değeri kaç olmalıdır?

Normal şartlarda idrarda glukoz bulunmaz. Ancak kandaki glukoz miktarı 180 mg/dl üzerine çıkarsa böbrek idrara şeker kaçırmaya başlar. Yapılan idrar tahlili sonucu idrardaki glukoz miktarı 1000 mg/dL ve üzerindeyse panik değer olarak tanımlanır.

Kandaki glukoz miktarı 180 mg/dl üzerine çıkmamalı

İdrarda şeker çıkması tuz ve su kaybına neden olacağından sık sık susama ve su içme isteği hissedilir. Eğer bu durum dikkate alınmaz ve uzun sürer ise zamanla su ve kilo kaybı, halsizlik gibi belirtiler görülmeye başlanır.

Glukoz düşüklüğü (hipoglisemi) nedir?

Hipoglisemi, kandaki glukoz değerinin normalin altında olmasıdır. Sağlıklı bir insanın açlık glukoz seviyesi 75 mg/dL’nin altına pek düşmez. Normal şartlarda az miktarda glikoz alımı söz konusu olduğunda karaciğer ve kaslarda depolanan glukozlar kan dolaşımına bırakılır. Ancak vücut bu işlevini yerine getirmediği takdirde glukoz düşüklüğü ortaya çıkar

Glikoz düşüklüğünün nedenleri

Glukoz düşüklüğü, glukoz salınımını engelleyen aşağıdaki durumlara işaret edebilir:

Yetersiz çalışan hipofiz bezi (hipopitüitarizm): Hipofiz bezi bazı hormonları (veya tüm hormonları) yeterli miktarda salgılayamaz. Başlıca nedeni beyin, hipofiz bezi ya da hipotolamus tümörleri olabilir.
Yetersiz çalışan tiroid bezi (hipotiroidi): Başlıca nedeni tiroit bezlerine zarar veren otoimmun bir hastalık ya da hamilelik olabilir.
Pankreas tümörü (insülinoma): Nadir görülen bir hastalıktır.
Bazı karaciğer ve böbrek rahatsızlıkları

Glikoz düşmesinin diğer nedenleri

Diyabet (şeker) hastalarının insülin ve bazı şeker ilaçlarını kontrolsüz kullanımı
Aşırı egzersiz
Uzun süre aç kalma
Bazı antidepresanlar
Alkol kullanımı
Aşırı kilo ya da aşırı kilo kaybı
Aşırı şekerli gıda tüketimi

İnsülin nedir, ne işe yarar? Yüksekliği, direnci ve tedavisi

Glukoz düşüklüğü (hipoglisemi) belirtileri

Açlık hissi, yorgunluk
Terleme, titreme
Baş dönmesi, asabiyet
Endişeli olma
Ani kişilik değişikliği
Görme bozukluğu
Baygınlık

Hipofiz nedir? Ne işe yarar? Hipofiz bezi hastalıkları ve tümörü

Glikoz düşüklüğü nelere yol açar?

Glukoz düşmesi belirtileri kronikleşirse ciddiye alınmalıdır çünkü felçten beyin kanamasına kadar son derece tehlikeli sağlık sorunlarına yol açabilir, hatta ölüme dahi neden olabilir. Ayrıca beyin, hipofiz bezi ya da hipotalamus tümörü gibi bir durumun varlığına işaret edebilir.

Glikoz düşüklüğü nasıl önlenir?

Hazır, paketlenmiş ve işlenmiş gıdalar tüketilmemeli
Kahve, çay, sigara içilmemeli
Hazır meyve suları ve gazlı içecekler içilmemeli
Süt ve süt ürünleri tüketimi azaltılmalı
Bol bol su içilmeli
Tam tahıl, bakliyat, sebze ve meyveye dayalı bir beslenme düzeni oluşturulmalı
Özellikle glukoz düşüklüğüne çok iyi gelen avakado tüketilmeli
Ceviz ve badem tüketimi arttırılmalı
Beyaz et, balık gibi gıdaların alımı artırılmalı ve ya ızgarada ya da buğulama yöntemiyle hazırlanmalı
Düzenli egzersiz yapılmalı

Anlık glukoz düşüklüğü söz konusu olduğunda hemen şekerli bir su için ya da ağzınıza bir kesme şekeri atın. 15 dakika sonra glukoz düşüklüğü devam ediyorsa tekrar aynı şeyleri tekrarlayın. Glukoz düşüklüğü sık sık tekrarlanırsa muhakkak bir doktora başvurun.

Glukoz yüksekliği (Hiperglisemi) nedir?

Hiperglisemi, glikozun normalde olması gerekenden daha yüksek olmasıdır. Kandaki şeker miktarının normalin üzerine çıkması vücudun gıdalardan aldığı glukozu insülin hormonu aracılığıyla işleyemediği ve depolayamadığı anlamına gelir. Depolanamayan glukoz kanda dolaşarak glukoz yüksekliğine neden olur. Pankreas ya hiç ya da yeterli miktarda insülin salgılayamıyordur.

Açlık kan şekerinde glukoz değerleri 100-125 mg/dL arasındaysa gizli şekere işaret eder. 126 mg/dL üzerindeki değer ise şeker hastalığına işaret eder.
Tokluk kan şekerinde glukoz değerleri 200 mg/dL üzerindeyse genelde şeker hastalığına işaret eder. Eğer glukoz yüksekliği şeker hastası bir kişide görülürse hastalığın kontrol altına alınmadığı anlamına gelir.

Hiperglisemi nedir, neden olur? Belirtileri ve tedavisi

Glukoz yüksekliği neden olur?

Glukoz yüksekliği bazı hastalıların habercisi olabilir:

Böbrek hastalığı
Hipertiroidi
Pankreas iltihabı (pankreatit)
Pankreas kanseri
Kortizol yüksekliği (cushing hastalığı)
Böbrek üstü bezlerinden adrenalin ve nordrenalin gibi hormonları aşırı miktarda üreten bir tümör (feokromasitoma)

Glukoz yüksekliği belirtileri

Ağız kuruluğu
Çok su tüketme
Sık idrara çıkma
Sık acıkma ya da iştahsızlık
Yorgunluk ya da uyku hali
Açılan yaraların geç iyileşmesi
Ciltte kuruma ve kaşıntı
Bulanık görme
Ayaklarda yanma hissi
Yavaş iyileşen enfeksiyonlar
Açıklanamayan kilo kaybı
Cinsel fonksiyon yetersizliği

Glukoz yüksekliği hangi hastalıklara neden olur?

Kalp hastalığı, kalp krizi ve inme
Böbrek hastalığı
Sinir hasarı
Sinir hastalığı (nöropati)
Gözde, ağ tabakası bozukluğu (retinopati)
Körlük
Cilt enfeksiyonları
Eklemlerde ve özellikle ayaklarda problemler
Şiddetli su kaybı
Şeker koması

Genelde diyabete (şeker hastalığına) neden olur. İki tip diyabet vardır:

Tip 1 diyabet: Pankreasın gerektiği şekilde insülin üretemediği durumdur. Bağışıklık sistemi insülin hormonunun üretildiği pankreas hücrelerine saldırarak yok eder. Bu durumda insanlar vücutlarındaki glukozu işlemek ve düzenlemek için insülin enjeksiyonu gibi dışarıdan yardıma ihtiyaç duyarlar.
Tıp 2 diyabet: İnsülin işlevini yerine getiremediğinde pankreas kandaki glukozu hücrelere taşıyabilmek için fazladan insülin üretmeye başlar. Bu durumda pankreas bir süre sonra yorularak görevini yerine getiremez ve yeterli insülin salgılayamaz.

Diyabetik ketoasidoz (DKA) nedir? Nedenleri, belirtileri ve tedavisi

Diyabetli insanlar yüksek glukoz seviyelerini kontrol altına almadıkları takdirde ciddi ve ölümcül sorunlar ile karşı karşıya kalabilirler. Vücut yeterli glukoz üretemediğinde enerji için yağ hücrelerini parçalayan ketonlar devreye girer. Hızlı ve aşırı miktarda keton oluşumu vücut kimyasını bozarak son derece tehlikeli bir durum olan diyabetik ketoasidoza neden olabilir.

Glikoz yüksekliği kilo almaya neden olur mu?

İnsülin hormonu glukozu gerektiği gibi hücrelere taşıyamayıp kanda birikince hücreler en önemli yakıtlarını alabilmek için insanda sürekli bir açlık duygusu yaratır. İnsülin direnci olarak da adlandırılan bu durum, kilo almaya ya da kilo verememeye neden olur. Aşırı kilo ve obezite sorunu olan insanlarda glukoz yükselmesi söz konusu olabilir. Bu nedenle aşırı kilolu biri kilo vermek istiyor ama veremiyorsa kan testi yaptırıp sonuçlarına göre tedavi yollarına başvurmalıdır.

Keton nedir? Neden yükselir? Belirtileri, testi ve tedavisi

Glikoz yüksekliği nasıl düşürülür?

Düzenli egzersiz yapmak
Sık sık ve azar azar yemek
Doğru beslenmek
Hazır gıdalardan kaçınmak
Fast food tüketmemek
Pirinç, beyaz ekmek, kırmızı et yememek
Şekerli ve gazlı içecekler içmemek
Sofra şekeri gibi endüstriyel şekerlerden kaçınmak
Ara öğünlerde greyfurt, elma, portakal gibi lif yönünden zengin besinler tüketmek

Glukoz yüksekliğini düşüren gıdalar

Kabak, mantar, soğan, sarımsak, patlıcan, domates, brüksel lahanası, lahana, enginar gibi düşük karbonhidratlı sebzeleri az yağlı soslarlaya da buharda pişirerek tüketin.
Bol bol ıspanak, pazı, semizotu, maydanoz, dereotu gibi yeşilliklerden limon-zeytinyağı soslu salatalar yapın.
Kuru fasulye, bezelye ve mercimek gibi baklagilleri tüketin.
Düşük kalorili portakal, mandalina, greyfurt gibi meyve suları için.
Bol bol su tüketin. Suya salatalık ve limon koyarak tatlandırabilirsiniz.
Limon ve tarçın kabuğu ile birlikte soğuk çaylar hazırlayıp için.

Greyfurt nasıl tüketilmeli? Faydaları nelerdir? Yağı ve suyu neye iyi gelir?

Bozulmuş glukoz toleransı nedir?

Bozulmuş glükoz toleransı, kan şekerinin normal kan şekeri ile diabetik kan şekeri arasındaki değerlerde bulunduğunda kullanılan bir değerlendirmedir. Açlık kan şekeri 100-125 mg/dl ise kişiye pre-diabetik (gizli şeker) tanısı konulabilir. Tedavi edilmezse şeker-insülin dengesizliği şeker hastalığına yol açabilir. Gizli şekerin tam olarak nedeni bilinmiyor.

Ancak özellikle karın bölgesindeki aşırı yağlanma ve hareketsiz yaşam tarzının risk faktörü olabileceği ayrıca genetik faktörlerin de rol oynadığı düşünülmektedir.

Bozulmuş glukoz toleransı belirtileri

Sık sık tuvalete çıkma ihtiyacı
Ağız kuruluğu ve sürekli su içme ihtiyacı
Aşırı derecede yorgunluk ve bitkinlik hissi
Bulanık görme

Kaynaklar ve Referanslar:

1- Blood glucose monitoring?2- Glucose Levels and Diabetes,3- Blood Glucose Test

YAZIYI PAYLAŞ

Paylaş

Tweetle