Fosfor nedir? Hangi yiyeceklerde bulunur? Sağlığa faydaları nelerdir?

Fosfor, kalsiyumdan sonra insan vücudunda en bol bulunan ikinci mineraldir. Birçok gıdada doğal olarak bulunur veya katkı maddesi olarak hazır gıdalara eklenir. Vücudun güçlü kemikler ve dişler oluşturmak, doku ve hücreleri onarmak, enerji üretmek, kas ve sinir fonksiyonunu düzenlemek, böbreklerdeki atıkları filtrelemek gibi birçok fonksiyon için fosfora ihtiyacı vardır. Fosforun kandaki seviyeleri çok yüksek veya düşük olduğunda; kalp hastalıkları, eklem ağrıları veya halsizlik gibi problemler gelişebilir. Günlük fosfor ihtiyacımızın çoğunu yiyeceklerden, az miktarını da içme suyundan karşılayabiliriz. Kepekli tahıllar, baklagiller, turunçgiller, kuruyemişler, et, tavuk, balık, yumurta, koyu yeşil yapraklı sebzeler ve patates fosfordan zengin kaynaklardır.

Fosfor nedir?

Canlı hücreler adenosin trifosfat (ATP) yoluyla hücresel enerjiyi taşımak için fosfat kullanır. Vücutta fosforun yaklaşık %85’i kemiklerde ve dişlerde depolanır, kalan kısmı kas dokusunda ve kanda bulunur.

Kalsiyum nedir? Hangi besinlerde bulunur? Faydaları nelerdir?

Fosfor ne işe yarar?

Fosforun ana işlevi güçlü kemikler ve dişler oluşturmaktır. Hücrelerin ve dokuların büyümesi, bakımı, onarımı için gereklidir; vücudun sıvılarını dengeleyen bir elektrolit görevi görür. Böbrek fonksiyonuna, düzenli kalp atışına, sinir iletimine, hormonların dengelenmesine, kasların kasılmasına ve vücudun enerji depolamak için kullandığı molekül olan ATP’yi yapmasına yardımcı olur. Aynı zamanda proteinlerden, yağlardan ve karbonhidratlardan başlıca makro besinleri sentezlemekte kullanılır.

Fosfat nedir?

Fosfat, fosforik asitten oluşan bir tür tuzdur, mineral fosfor içeren bir kimyasaldır. Doğada çeşitli şekillerde bulunan fosfatlar, fosforun doğal bir oluşumudur; organik, yarı-organik ve mineral olarak sınıflandırılırlar. Çoğu temizlik malzemesinin temelini oluştururlar; aynı zamanda gübre olarak ve suların işlenmesinde kullanılırlar. Dünyada petrol, kömür, demirden sonra en fazla ihraç edilen maddedir.

Fosforun faydaları

Enerjiyi arttırır

Besin emilimini kolaylaştırır

Önemli enzimatik ve biyokimyasal reaksiyonların bir parçası olarak, besinlerin sindirim sisteminden emilmesinde rol oynar. Besinleri kullanılabilir enerjiye dönüştüren enzimleri üreterek karbonhidrat ve yağların emilimini destekler.

Selenyum nedir? Hangi besinlerde bulunur? Faydaları ve eksikliği

Metabolizma için önemlidir

Hücresel fonksiyon, enerji üretimi, üreme ve büyümeye yardımcı olmak için proteinlerin yapıtaşları olan aminoasitlerin sentezlenmesi için gereklidir.

Sindirime yardımcıdır

Büyüme ve gelişme için gereklidir

Hamilelik sırasında genetik yapı taşları olan DNA-RNA üretiminde rol oynar, beyin fonksiyonu için önemlidir.

 Fosfor hangi hastalıklardan korur?

• Çocuklarda raşitizm, yetişkinlerde osteoporoz, osteomalazi gibi kemik hastalıkları
• Demans, Alzheimer
• Kardiyovasküler hastalıklar
• Diş problemleri
• Osteoartrit (kireçlenme)

Fosforun sağlığa etkileri

Fosfor ve diş sağlığı

Kalsiyum ve D vitaminiyle birlikte fosfor, diş minesinin, çene kemiğinin mineral yoğunluğunu destekleyerek diş ve dişeti sağlığını korur, diş çürümelerini önler. Özellikle çocukların, dişlerin sert yapısını oluşturmak için fosfordan ve kalsiyumdan zengin yiyeceklere ihtiyacı vardır.

D vitamini neye yarar, hangi besinlerde bulunur? Faydaları ve eksikliği

Fosfor ve böbrek sağlığı

Böbrekler toksinleri idrarla dışarı atarak vücudun detoksuna yardımcı olur. Böbreklerin ve diğer sindirim organlarının vücuttaki ürik asit, sodyum, su ve yağ seviyelerini dengelemesi fosfora, potasyuma ve magnezyuma dayanır. Böbrekler iyi çalışmazsa kanda biriken fosfor kalp ve kemik hastalıkları gelişimine neden olur.

İhtiyacınız olan fosforun miktarı böbrek fonksiyonunuza bağlıdır; erken dönem böbrek hastalığınız varsa fosforu azaltmanız gerekebilir. Bunun en iyi yolu, fosfordan zengin yiyecek ve içecekleri, özellikle hazır gıdaları sınırlandırmaktır. Aynı zamanda diyaliz ve fosfat bağlayıcı ilaçlarla gıdalardan emilen fosforun miktarı kontrol alına alınabilir.

Fosfor ve kemik sağlığı

Fosfor ve beyin sağlığı

Beyin, günlük hücresel aktiviteleri gerçekleştirmek için fosfora ihtiyaç duyar. Fosforun anahtar rolü; nörolojik, duygusal, hormonal tepkilerin korunmasına yardımcı olmaktır. Beynin işleyişinde, bilişsel gelişimde önemli rol oynar. Fosforun eksikliği bilişsel gerileme, demans, Alzheimer gibi yaşa bağlı hastalıkların gelişimine neden olabilir.

Magnezyum nedir? Neye iyi gelir? Mg eksikliğinin belirtileri ve tedavisi

Fosfor hangi besinlerde bulunur?

Hayvansal gıdalardaki, bitkisel olanlardan daha kolay emilir. Katkı maddesi olarak gıdalara eklenen fosforsa (inorganik), çoğunlukla işlenmiş yiyecek ve içecekte bulunur ve vücut tarafından tamamen emilir.

Yüksek fosforlu gıdalar

• Süt, yoğurt
• İşlenmiş peynir
• Yumurta
• Dondurma, çikolata, kurutulmuş meyve
• Tam tahıllar, mısır ekmeği, kepekli pirinç
• Fasulye gibi baklagiller
• Fındık, badem gibi kuruyemişler
• Ayçiçeği gibi yağlı tohumlar

Yumurtanın faydaları nelerdir? Kaç kaloridir? Kolesterole etkisi

• Pastırma, jambon, sosis gibi işlenmiş etler
• Karaciğer
• Kırmızı et, tavuk ve hindi gibi kümes hayvanları, balık ve diğer deniz ürünleri
• Aromalı sular, gazlı içecekler, enerji içecekleri, soya sütü
• Patates, sarımsak, brokoli, bezelye, kabak çekirdeği

Düşük fosforlu gıdalar

• Badem-pirinç sütü
• Yabani av hayvanları, tamamen doğal kümes hayvanları
• Su, katkısız meyve suları
• Elma, çilek, ayva, üzüm, havuç, salatalık gibi meyve ve sebzeler

Brokolinin faydaları nelerdir? Brokoli neye iyi gelir, nasıl tüketilmeli?

Günlük fosfor ihtiyacı nedir?

İhtiyaç duyduğunuz miktar yaşınıza bağlıdır. Ulusal Sağlık Enstitüleri’ne göre fosforun önerilen günlük miktarı:

• 0-6 ay: 100 mg
• 7-12 ay: 275 mg
• 1-3 yaş: 460 mg
• 4-8 yaş: 500 mg
• 9-18 yaş: 1,250 mg
• Yetişkinler: 700 mg
• Hamile-emziren kadınlar: 700 mg’dır.

Fosfor eksikliği

Fosfor eksikliği neden olur?

Fosfor yaygın olarak tüketilen gıdalarda bol miktarda bulunur ve paketlenmiş yiyeceklere sentetik olarak eklenir. Aynı zamanda bağırsaktan iyi emilir, bu nedenle eksikliği nadirdir.

Biotin (H Vitamini) nedir? Ne işe yarar? Faydaları nelerdir?

Bazı durumlar fosforun eksikliğine neden olabilir:

• Alkolizm
• Hiperkalsemi (kalsiyum yüksekliği)
• Hiperparatiroidizm (paratiroid hormonu yüksekliği)
• Diyabet
• Gıdalardan çok az fosfat alımı
• Düşük proteinli beslenme
• D vitamini eksikliği
• Anoreksiya
• İnsülin, ACE inhibitörleri, kortikosteroidler, antiasitler, antikonvülzanlar ve diüretiklerin aşırı kullanımı

 Fosfor eksikliği belirtileri

• Eklem, kas ağrısı
• Kemiklerde güçsüzlük
• İştahsızlık
• Sinirlilik, kaygı
• Halsizlik
• Karıncalanma, uyuşma
• Ciltte matlaşma
• Odaklanmada zorluk

Kas ağrısı neden olur? Nasıl geçer? Belirtileri ve tedavisi

 Fosfor eksikliği ne tür sorunlara yol açar?

• Diş problemleri
• Büyüme-gelişme sorunları
• Fibromiyalji
• Çocuklarda zayıf kemik gelişimi sonucu raşitizm
• Yetişkinlerde kemiklerde meydana gelen zayıflamalar sonucu osteomalazi, osteoporoz, kemiklerin kolay kırılması

Fosfor eksikliği tedavisi

Öncelikle yapılması gereken en önemli şey beslenmeyi düzenlemektir; her türlü vitamin ve mineralden zengin gıdalarla dengeli beslenme şarttır. Alkol tüketimi sınırlandırılmalıdır. Gerekli sağlık kontrolleri yapıldıktan sonra eksikliğe neden olan sorunun tedavisine başlanır. Eksikliğin giderilmesi için hastaya takviye verilir. Daha ileri vakalarda fosfor, elektrolit şeklinde doğrudan vücuda enjekte edilebilir.

Fosfat testi nedir?

Fosfat testi kalsiyumun, fosforun, magnezyumun emilimini engelleyen sindirim sistemi problemlerini teşhis etmek için kullanılır. Fosforun seviyesi ölçüldüğünde, aynı zamanda D vitamini ve paratiroid hormonu (PTH) seviyesi ölçülür. PTH kandaki kalsiyumun ve fosforun seviyelerini düzenler; D vitamini emilimlerini artırır. Böbrek, karaciğer, kemik hastalıkları ve diyabet anormal fosfor seviyelerine neden olabilir. Bu nedenle fosfat seviyelerinin dikkatle izlenmesi gerekir.

Fibromiyalji (ağrı hastalığı) nedir? Belirtileri, nedenleri ve tedavisi

Fosfor ilaçları, hapları ve takviyeleri

• Fosfor bağlayıcılar: Fosfor düzeylerinin kontrolünde ana tedavi olarak; kronik böbrek hastalığında kemik mineral bozukluğu tedavisinde kullanılırlar. Piyasada kalsiyum karbonat, kalsiyum asetat, sevelamer, lantanum gibi türleri mevcuttur. Her birinin avantajları ve yan etkileri vardır; tedavi kişiselleştirilmelidir.
• Fosfor tamamlayıcılar: Bu ürünlerin çoğu sodyum fosfat formunda satılır. Kapsüller halinde kalsiyum fosfat ürünleri, diğer vitamin ve minerallerle kombine halde fosfor içeren oral tabletler, eser elementler içeren mineral damla şeklinde besin takviyeleri, potasyum fosfat-sodyum fosfat içeren sporcu tozları da mevcuttur.

Kimler fosfor takviyesi almalı?

Çoğu insan fosforu gıdalardan gerekli miktarda aldığından takviyeye ihtiyaç duymaz. Buna karşılık menopozdaki kadınların fosfor eksikliği geliştirme riski oldukça yüksektir. Bunun nedeni kemik erimesi tedavisinde kullanılan yüksek dozda kalsiyum takviyelerinin fosforun emilimini azaltmalarıdır. Kalsiyum haplarının kalsiyum fosfat şeklinde olması önemlidir.

Fosfor türleri

Fosforun doğada beyaz, kırmızı, siyah olmak üzere üç farklı formu ve birçok allotropu (aynı elementin farklı şekildeki kristalleri) bulunur.

• Beyaz fosfor; fosfat içeren kayalardan üretilen toksik bir maddedir, karanlıkta ışıldar. Duman kamuflajı ve yangın silahı olarak askeriyede kullanılmaktadır.
• Kırmızı fosfor; ısı ve güneş etkisiyle beyaz fosfordan meydana gelir. Beyaz fosforun aksine kolayca tutuşmaz, ışıldamaz, zehirli değildir. Genellikle kibrit yapımında kullanılır.
• Siyah fosfor; beyaz fosforun büyük basınç altında kalmasıyla elde edilir, elektriği iletir.

Protein nedir? Hangi besinlerde bulunur? Faydaları ve zararları

Fosfor katkı maddeleri, gıda ve ilaç etiketleri listesi:

• Disodyum fosfat
• Monosodyum fosfat
• Fosforik asit
• Sodyum heksametafosfat
• Trisodyum fosfat
• Sodyum tripolifosfat
• Tetrasodyum pirofosfat
• Magnezyum fosfat
• Potasyum fosfat

Fosfor yüksekliği nedir, neden olur?

Plazmada normalden daha yüksek fosfor seviyeleri hiperfosfatemi olarak adlandırılır. Fosforun yüksekliği genellikle böbrek hastalarında veya kalsiyumun düzenlenmesinde işlev bozukluğu olan kişilerde görülür. Yaygın nedenler:

• Diyabetik ketoasidoz (kanın asidik hale gelmesi)
• Hipoparatiroidizm (paratiroid hormonlarının yetersizliği)
• Böbrek yetmezliği
• Karaciğer hastalığı
• Fosfat içeren ilaçların kullanılması
• Kalsiyum-magnezyum yetersizliği, D vitamini fazlalığı gibi vitamin-mineral dengesizlikleri
• Kemoterapi ilaçları
• Fosfor içeren gıdaların veya takviyelerin fazla tüketilmesi

Diyabetik ketoasidoz (DKA) nedir? Nedenleri, belirtileri ve tedavisi

Fosfor yüksekliğinde ne olur?

Fosfor yüksekliğinde yenmemesi gerekenler

Diyalize giren böbrek hastalarında bazı gıdalar fosfat seviyelerini etkileyerek ilaçlarla etkileşime girebilir. Fosfordan zengin gıdalar az miktarda tüketilmelidir.

• Fasulye çeşitleri
• Bira
• Peynir, süt
• Çikolata
• Gazlı içecekler
• Balık, karaciğer, işlenmiş et
• Kuruyemişler
• Hazır gıdalar

Fosforun zararları ve yan etkileri nelerdir?

• Fosfat içeren deterjanlarla yıkanan bulaşıklar iyi durulanmadığında mide ve sindirim sorunlarına yol açabilir.
• Atıklardan suya karışan fosfatın temizlenmesi zordur, bu nedenle çevreye büyük zarar verir; yosunları parçalayarak sudaki oksijen miktarını azaltır.
• Organik yiyeceklere fosfat karışması durumunda kanserojen etki doğurur.
• Fosfat içeren temizlik malzemeleri cilde zarar vererek cilt kanserine neden olabilir. Ciltte mantar, egzama, alerji ve kızarıklıklar oluşabilir.
• Fazla fosfor paratiroid hormonu salgısını arttırarak kemik erimesine, kas güçsüzlüğüne, eklem ve kas ağrısına neden olabilir.
• Çok fazla fosfat toksik olabilir; kabızlık, mide bulantısı, kusma ve ishale neden olabilir.
• Fosforun kanda yükselmesi, kas gibi yumuşak dokularda kalsiyumla birleşerek tortu oluşumuna ve dokuların sertleşmesine neden olabilir.
• Fosforu çok yüksek dozlarda almak veya tüketmek D vitamini sentezini ve kalsiyum emilimini bozabilir. Ayrıca bknz:>> Phosphorus in diet

YORUMUNUZ VAR MI?

Label

İsim*

Email*

Δ

Label

İsim*

Email*

Δ

0 Yorum

Inline Feedbacks

Tüm yorumları gör