Çocukluk çağında hiperaktivite ve doğru beslenme önerileri

Yazan Diyetisyen Deniz Zünbülcan

Kategori: Beslenme ve Diyet, Çocuk Sağlığı, Ruhsal Sağlık, Üye Yazıları Print

Paylaş

Tweetle

Paylaş

30 Paylaşım

Çocukluk çağında en çok görülen psikiyatrik sorunlardan olan hiperaktivite bozukluğu dikkat, konsantrasyon, hareketlilik ve kontrol sorunları ile ilişkilendirilmektedir. Biyolojik, çevresel, genetik, psikososyal etmenlerin dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğunu etkilediği bilinmektedir. Yapılan çalışmalarda dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğunun tedavisinde farmakoterapi ve davranış terapisi etkili olduğu gibi mineral, vitamin, omega-3 yağ asitlerinin de tedavide etkili olduğu görülmüştür. Hiperaktivite tanımlamasına ilk defa Alman psikiyatrist Dr. Heinrich Hoffman’ın ‘Shock haired Peter’ isimli hikâye kitabında rastlanmaktadır. Yazar hikâyesinde ‘yerinde oturamama’ kelimeleriyle hastalığı tanımlamıştır.

Hiperaktivite belirtileri

Hiperaktivite kendini çocuklarda ilk olarak 3 yaşındayken konsantrasyon eksikliği, konuşulanları dinleyememe, uyku sorunları, öğrenme güçlüğü ile gösterir. Ancak bu yaşta bu hastalığı farketmek oldukça zordur bu nedenle hastalık öğrenmenin aktif olarak başladığı okul çağı çocuklarında daha fazla fark edilmeye başlanır. Okul çağı çocuklarında hastalığın görülme prevelansı bölgeye göre değişmekle beraber yaklaşık olarak %2-18 değerleri arasında değişmektedir. Hastalığın görülme oranı cinsiyete göre de değişmektedir ve erkeklerde görülme olasılığı kızlardan 2-4 kat daha fazladır.

Hastalığın tedavi yöntemlerinden olan farmokoterapi, 1960 yılında ilaç kullanımına izin verilmiştir. Metilfenidat, dextroamfetamin, amfetamin tuzları ve pemolin yaygın olarak kullanılan hiperaktivite ilaçlarındandır. İlaçların dopamin ve norepinefrin gibi nörotransmitterlerin etki mekanizmalarında değişikliğe neden olmaktadır.

Hiperaktivite nedir? Belirtileri ve özellikleri…

Dopamin ve norepinefrinin salınımını arttırırlar ve bu artış ile nörotransmitterlerin geri emilimleri baskılanmış olur. Bu baskılanma ile beraber dikkat eksikliği hiperaktivitenin tedavi edilmesi saplanmış olur. Her ilacın olduğu gibi bu tedavide kullanılan ilaçlarında yan etkilerinin olduğu unutulmamalı ve doktor kontrolünde kullanılmalıdır. Psikososyal tedavi yönteminde ise ilaç tedavisi ile aile eğitimi ve davranış tedavisi kombinlenerek tedavi sürecine devam edilir.

Hiperaktivite tedavisinde beslenme tedavisinin önemi

Yapılan çalışmalar, bu hastalığa sahip çocukların beslenmesine vitamin, mineral ve omega-3 yağ asidinin eklenmesinin olumlu etkilerinin olduğunu göstermiştir. İlaçların etki mekanizmalarında bahsettiğimiz dopamin ve epinefrin nörotransmitterlerinin üretiminde kofaktör olarak görev yapan demir, çinko, bakırın eksikliğinin de hastalıkla ilişkili olduğu bilinmektedir. Demirin nörolojik gelişmede de etkili olması bize dikkat eksikliğini azaltacağını düşündürmektedir. Vitamin olarak ise B12 vitamininin tedavide etkili olduğu düşünülmektedir. Fetal büyüme ve gelişmede etkili olan B12 vitamininin gebelikte alınması bebeğin beyin gelişimi ve davranışlarının normal olması için çok önemlidir.

Çoklu doymamış yağ asidi olan omega-3 yağ asidinden EPA ve DHA olarak bahsedebiliriz ve DHA beynimizdeki temel yapının bileşenini oluşturmaktadır. Bu nedenle disleksi (öğrenme ve hafızada tutma güçlüğü), dispraksi (motor becerilerde zorluklar yaşanması) gibi sorunlarda omega-3 desteği oldukça önemlidir. Annesinden bebeğine mucize besin olan anne sütünün de hastalığa olan etkileri oldukça önemlidir.

Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB) tedavisi nasıl olmalı?

Anne sütü ile yapılan çalışmalar anne sütünü daha az alan çocuklarda bilişsel sorunlara ve psikiyatrik sorunlara daha çok rastlandığını göstermiştir. Anne sütünün demir ve çinko minerallerinin emilimi ve sindirimi kolay doymamış yağ asitlerinin oranı yüksektir. Beyin ve sinir sistemi için elzem yağ asitleri inek sütüne göre 8 kat daha fazladır. Bebek bu yağ asitlerini ilk 4 ay boyunca sentezleyememektedir. Bu nedenlerden dolayı anne sütünün bilişsel fonksiyonları olumlu yönde etkilediği bilinmektedir.

Dikkat eksikliği hiperaktivitesi olanların tüketmemesi gereken besinler

Basit şeker içeren her türlü besinden (beyaz şeker, şekerlemeler), asitli içecekler ve şeker oranı yüksek hazır meyve sularından, boyalı besinler ve boya ilave edilmiş süt-süt ürünlerinden, cips gibi yüksek yağ oranı içeren abur cuburlardan, hazır besin olan konservelerden, içeriği bilinmeyen hazır çorba ve baharat karışımlarından, sucuk, salam, sosis gibi şarküteri ürünlerinden, hazır puding ve keklerden kaçınılmalıdır. Hazır, paketli ve koruyucu içeren tüm ürünlerden uzak durulmalıdır. Yüksek kafein içeriği olan filtre kahve ve türk kahvesi gibi kahvelerinde tüketilmemesi gerekir. Kafein içeren içeceklerden de uzak durulmalıdır.

İnsanın, sağlıklı büyüme ve gelişmesi, sağlıklı ve bilinçli bir şekilde uzun süre yaşaması için yeterli ve dengeli beslenmeye ihtiyacı vardır. Yeterli ve dengeli beslenme için bireylerin yaklaşık 50’ ye yakın besin öğesine gereksinimleri vardır. Bu besin ögelerini sağlayabilmek için süt grubu, et grubu, ekmek ve tahıllar, sebze ve meyve, kontrollü olarak ise yağ ve şekerden tüketilmesi önemlidir.

Çocuklarda öğrenme ve konsantrasyon için doğru beslenme nasıl olmalı?

Dikkat eksikliği hiperaktivite olanlara beslenme önerileri

Omega-3 içeriği nedeni ile haftada en az 2 defa balık tüketilmesine özen gösterilmelidir. Balık dışında omega-3 kaynağı olan semizotu, ceviz, keten tohumundan da faydalanılabilir.
Araştırmalarda nörotransmitterlerin kofaktörü olan demir ve çinko minerallerinin oranlarının hiperkaktif çocuklarda eksik olduğu görülmüştür bu nedenle bu mineralleri içeren besinlerin tüketilmesi ve gerekli olduğu sürece besin takviyelerinin yapılması önemlidir.
Çikolata, şeker gibi basit karbonhidrat içeren besinler ve kafeinli içecekler insülin ve adrenalini hormonlarını arttırır. Bu nedenle beslenme programından çıkarılmalıdır. Adrenalin hormonunun yüksek oranda harcanması ile magnezyum eksikliği görülebilmekte ve buna bağlı olarak sağlık sorunları ile karşılaşılmaktadır. Bu nedenle gerekli durumlarda kontrol altında olmak şartı ile magnezyum tabletleri tüketilebilir.
Her türlü paketli, hazır, koruyucu madde içeren besinden kaçınılmalıdır.

İnt. Diyetisyen Deniz Zünbülcan

İnstagram: diyetisyendenizzunbulcan
Facebook: Sağlık Denizi

Kaynaklar: Dubnov-Raz G, Perry A, Berger I. Body mass index of children with attention-deficit/hyperactivity disorder. Işık E,Taner YI. Çocuk Ergen Ve Erişkinlerde Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu. Hastalıklarda beslenme tedavisi/ Hatipoğlu Yayınları Türkiye’ye özgü besin ve beslenme rehberi / Ankara 2015