Çıban (fronkül), derideki kıl keseciğinde veya yağ bezinde enfeksiyon nedeniyle irinli, ağrılı şişlikler oluşmasına denir. Kronik deri hastalığı veya deride tahrişle hasar olması durumunda ‘staphylococcus aureus’ adlı bakterinin kıl köklerine girmesi ile meydana gelir. Kendiliğinden iyileşebileceği gibi bağışıklık sistemi zayıf olan kişilerde enfeksiyon kana yayılarak ciddi sonuçlara neden olabilir. Çıbana uygulanan sıcak pansuman hem ağrıyı azaltarak hem de olgunlaşma sürecini hızlandırarak iyi gelir. Tedavisinde çıban üstüne sürülen antibiyotikli merhemler, antiseptikler ve ağızdan antibiyotikler kullanılmaktadır. Gerekli durumlarda olgunlaşan çıban kesilip içindeki irin akıtılarak da tedavi edilmektedir.
İçindekiler
Vücudumuzun en büyük organı deridir ve pek çok görevi vardır. Bunlardan bir tanesi de vücudumuzda hastalık yapacak bakteri, virüs ve mantara karşı bariyer oluşturarak bunların vücuda girmesini engellemektir. Deride herhangi bir hasar olursa bu mikroplar vücuda girerek enfeksiyona sebep olabilirler. Derideki kıl keseciğine veya yağ bezi kanalına ‘staphylococcus aureus’ adlı bakterinin girmesi ile oluşan irinli, ağrılı şişliklere çıban (fronkül) denir. Genellikle boyunda, yüzde, koltuk altında ve kalçada olsa da vücudun her yerinde oluşabilir, pek çok farklı yöntem ve ilaçla tedavi edilebilir.
Yara nasıl hızlı iyileşir? Yara çeşitleri ve tedavi yöntemleri
Vücudumuzu virüs, bakteri ve mantar gibi küçük zararlı organizmalardan koruyan savunma sisteminin önemli elemanlarından biri beyaz kan hücreleri (akyuvar)dir. Ayrıca bu zararlı canlıların vücudumuza girmesini engelleyen başta deri olmak üzere birçok bariyer vardır. Bu bariyerler bu zararlı canlıların birçoğunun geçişini engeller. Eğer bariyeri geçecek olurlarsa da beyaz kan hücreleri bu zararlı canlılarla savaşarak etkisiz hale getirmeye çalışırlar. Eğer bariyerlerde bir hasar meydana gelirse veya savunma hücrelerinin sayısı hastalık nedeniyle yetersiz olursa vücutta enfeksiyon oluşur.
Sağlıklı insanların derisinde ve burun içinde çıbana neden olan ‘staphylococcus aureus’ adlı bakteri bulunabilir ve herhangi bir hastalığa sebep olmaz. Deride tahrişe, küçük bir çiziğe veya sinek ısırığına bağlı hasarda bu bakteri vücuttan içeri girer. Beyaz kan hücreleri ile bu küçük canlılar arasında savaş çıkar. Zamanla ölen hücrelere ve mikroplara bağlı artıklar vücudun dışına doğru ağrılı bir şişlik oluşturur. Bu ağrılı şişlik içinde ölü bakteri ve savunma hücrelerinden oluşan irin vardır.
Kortizon nedir? Ne için kullanılır? Faydaları ve yan etkileri
Çıban bulaşıcı mıdır?
Çıbana sebep olan ‘staphylococcus aureus’ adlı bakteri kişiden kişiye deri yoluyla bulaşabilir. Tokalaşma yoluyla, ortak havlu, elbise ve nevresim kullanımı ile, ortak kullanılan tuvalet malzemeleri, jilet kullanımı ve kapı kolları aracılığı ile bulaşabilir. Çıbanı sıkarak patlatmak ve iyice yıkanmamış eller de bulaşıcılığı arttıran faktörlerdir.
Çıban aslında enfeksiyon ile savaş sonrasında biriken ölü ve zararlı hücrelerin deri aracılığı ile dışarı atılmasıdır. Ayrıca oluşan şişlikler irinin başka yerlere yayılmasını engelleyip o bölgede hapsetmektedir. Böylece enfeksiyon sonrasındaki artıklar vücuda yayılmadan zarar vermeden atılmaya çalışılır.
‘Staphylococcus aureus’ adlı bakterinin yaptığı hastalığa çıban denir, ama halk tarafından deride çıkan birçok şişliğe çıban ismi verilmiştir. Şark çıbanı, kara çıban, şirpençe çıbanı gibi çıbanlar bunlara örnektir.
‘Leishmania (leşmanyoz)’ adlı parazit taşıyan kum sineğinin (tatarcık, yakarca) sokması sonucu bulaşan bir deri hastalığıdır. Genellikle yöre ismine göre adlandırıldığı için ‘Halep çıbanı, Urfa çıbanı, Bağdat çıbanı ve güzellik yarası’ olarak da bilinmektedir. Ülkemizde de başta Şanlıurfa olmak üzere Güneydoğu Anadolu bölgesinde yaygındır. Kum sineklerinin en aktif olduğu akşam ve şafak vakitleri arasında bulaşma riski fazladır.
Apse nedir, neden olur? Diş apsesine ne iyi gelir? Belirtileri ve tedavisi
Yüz, eller ve ayaklarda sivilce şeklinde başlayıp 1-2 cm çapına ulaşarak yara şekline dönüşür. Yara yerine konan sinek aracılığıyla bulaştırılır. Parazit öldürücü ilaçlar ile tedavi edilir. Tedavi edilmeyen durumlarda iz kalabilir.
Şarbon hastalığının halk arasındaki ismidir. ‘Çoban çıbanı ve karakabarcık’ gibi farklı adları vardır. ‘Basillus Anthracis’ adlı bakteri tarafından meydana gelir. Bu bakteri inek, koyun ve keçi gibi hayvanlardan insana bulaşabilir. Akciğerde, bağırsakta ve deride hastalık yapabilir. Ülkemizde en çok deri şarbonu görülür, hasta hayvanlar veya mikroplu eşyalar ile temas sonucu bulaşır. Deri şarbonu; mikrobun girdiği deride kabarıklık ve kaşıntı ile başlar. 1-2 gün içinde içi su dolu kabarcığa dönüşür. Daha sonra ortası siyah renkte olan ağrısız yara meydana gelir. Penisilin gibi antibiyotiklerle tedavi edilebilir.
‘Aslan pençesi’ olarak da bilinen çıbanın tıptaki ismi karbonküldür. Birden fazla kıl folikülünün birlikte enfeksiyonudur. ‘Staphylococcus aureus’ adlı bakterinin yaptığı çıbanın birden fazla kıl folilükünü etkilemesi ile oluşur. Deri şikayetlerinin yanı sıra kana yayılarak ateş, üşüme, titreme gibi belirtilere neden olmaktadır. Çıbana göre daha ağır seyretmektedir. Antibiyotik ile tedavi edilir.
Şişlik zamanla büyür ve gerginleşir. Ağrısı da giderek artar. Savunma sistemi zayıf kişilerde çıban kan yoluyla vücuda yayılarak ateş, üşüme, titreme, halsizlik gibi daha sistemik belirtilere sebep olabilir.
Çıban için deri ve zührevi hastalıkları (cildiye) doktoruna başvurulmalıdır.
Çıbanlar bazen tedavi edilmeden kendiliğinden iyileşebilir. Fakat çok sayıda çıban varsa, vücutta sık sık çıban çıkıyorsa veya bağışıklık sisteminin zayıflamasına sebep olan hastalıklar varsa mutlaka doktora başvurulmalıdır. Tedavide ilk olarak şeker hastalığı, hijyen problemi ve dar giysiler gibi çıban oluşumunu hızlandıran sebepler ortadan kaldırılmaya çalışılır.
Çıban; kızarıklık, kaşıntı ile oluşmaya başlar. Daha sonra içine irin toplanarak ağrılı şişlikler meydana gelir. İyice olgunlaştıktan sonra patlayarak iyileşirler. Patladıktan sonra temiz bir bezle temizlenmelidir. Çıplak elle dokunulmamalıdır. Böylece enfeksiyon diğer yerlere yayılmamış olur. Çıbanın kısa sürede olgunlaşması için ılık suyla ıslatılmış temiz bezlerle pansuman yapılabilir. Bu pansumanlar günde 3-4 kez 10-20 dakika boyunca yapılabilir. Bu uygulama yara etrafında kan dolaşımını artırarak enfeksiyonla savaşılmasını kolaylaştırır. Ayrıca ılık pansuman ağrıyı da azaltmaktadır.
Çıbana bakteri sebep olduğu için antibiyotikli kremler kullanılabilir. Krem şeklinde kullanılma sebebi ilaçların olası yan etkisini azaltmak ve lokal olarak sadece çıbana etki etmesini sağlamaktır. Krem olarak antibiyotik ya da antiseptik kullanımı iyileşmeyi hızlandırdığı gibi, hastalığın yayılımını da önler. Çok ağrı olursa ağrı kesici kremler de kullanılabilir.
Bakteriyi öldürmek için ağızdan antibiyotik verilebilir. Çıban tedavisinde çoğu zaman ağızdan ilaç kullanmaya gerek yoktur. Fakat kişinin savunma sisteminin zayıf olduğu durumlarda, yüksek ateş varsa veya derin deri enfeksiyonu geliştiyse hem enfeksiyonun vücuda yayılmasını engellemek ve iyileşmeyi hızlandırmak için antibiyotik kullanılabilir.
Antiseptik nedir? Ne işe yarar? Nasıl kullanılır? Faydaları ve riskleri
Kendiliğinden iyileşmeyen çıban büyüyüp olgunlaştığında steril (hiçbir mikrobun bulunmadığı) keskin araçlarla (bistüri) küçük bir şekilde kesilerek içindeki irinin akması sağlanır. Böylece antibiyotik olarak kullanılan ilaçların o bölgeyi tedavi etmesi kolaylaşır. Bu müdahale ile çıbanın iyileşmesi hızlandırılır.
UYARI: Enfeksiyonun kan yoluyla tüm vücuda yayılmasına sebep olabileceği için çıban erken dönemlerde patlatılmamalıdır veya boşaltılmamalıdır. Ayrıca göz altı, burun ve kulak yakınındaki çıbanlar patlatıldığında enfeksiyon beyine bulaşabilir. Bu bölgelerde çıban oluşursa mutlaka doktora başvurun.
Çıban tedavisi için toplumda bitkisel tedavi kullanılması yaygındır. Fakat bu kullanılan bitkisel maddelerin etkili olup olmadıkları noktasında yeterli tıbbi çalışma yoktur. Bu açıdan çıban için herhangi bir bitkisel ürünü kullanmadan önce mutlaka doktorunuza danışmalısınız.
Antibakteriyel ve antiseptik etkileri çıbana etki etmektedir. Deride yanma yapabileceğinden tek başına cilde uygulanmamalıdır. 5 damla çay çiçeği yağı bir çay kaşığı zeytin yağı ile karıştırılıp pamuklu bir çubukla günde 2 veya 3 kez çıban üzerine sürülebilir. Çıban tamamen yok olana kadar uygulanabilir.
Zerdeçal, antibakteriyel ve inflamasyon baskılayıcı etkisi nedeniyle çıban tedavisinde kullanılabilir. Çıbanın hızlı bir şekilde iyileşmesine yardımcı olur. Suyla karıştırılıp günde 2 defa çıbana sürülerek kullanılmaktadır. Zencefil ile karıştırarak beraber kullanılabilir.
Zerdeçalın faydaları nelerdir? Zerdeçal çayı neye iyi gelir?
İçerdiği risinoleik asit sebebi ile inflamasyon baskılayıcı etkisi vardır. Ayrıca antibakteriyel etkisi ile de çıbanda kullanılmaktadır. Günde 3 kere çok az miktarda hint yağı çıbanın üstüne uygulanabilir.
Taze sarımsağın suyu çıkarılıp, günde 1-2 kere çıbana sürülmek suretiyle uygulanabilir.
Soğan ile çıban tedavisi eski dönemlerden beri kullanılmaktadır. Antibakteriyel, antiseptik, antifungal ve ağrı kesici etkileri nedeniyle çıbanın iyileşmesine etki ettiği düşünülmektedir. Yara etrafında kan dolaşımını artırarak yara iyileşmesini hızlandırabilir. Çıbanın hızlıca olgunlaştırıp irinin çıkmasına yardımcı olabilir. Olgun soğan kalın şekilde dilimlenerek temiz bir bezle yara yerine sarılarak uygulanabilir. Maksimum 1 saat boyunca günde 1-2 kez; içindeki irin boşalana kadar yapılabilir.
Kaynaklar ve Referanslar:
1- Çıbanlar ve cilt enfeksiyonları2- What is boils and carbuncles3- Boils and carbunclesYAZIYI PAYLAŞ
YORUMUNUZ VAR MI?
Çıban bulunan yer için ne yapmalıyım