ALS hastalığı nedir? Neden olur? Belirtileri ve tedavi yöntemleri

ALS hastalığı, kasları uyaran motor sinirlerdeki hasar nedeniyle gelişen ve kas güçsüzlüğü ile seyreden ciddi bir hastalıktır. ALS’nin kesin nedeni bilinmemektedir. Ancak genetik ve çevresel faktörler, kimyasal toksinlere maruziyet ve sigara ALS riskini arttırmaktadır. ALS hastalarında kol ve bacak kasları güçsüz olur, konuşma ve yutmada zorluğu görülür. Hasta basit günlük işlerini bile yapmakta zorlanır. Solunum kaslarının etkilenmesi durumunda solunum yetmezliği ve ölüm gelişebilir. ALS hastalığının kesin bir tedavisi yoktur. İlerlemesini yavaşlatmaya yönelik riluzol isimli ilaç kullanılmaktadır. Hastalığı tedavisi için ilaç çalışmaları devam etmektedir.

ALS hastalığı nedir?

ALS (Amiyotrofik lateral skleroz), kas erimesi ve omurilikteki hasarına neden olan bir hastalıktır. Beyin ve kaslar arasında bağlantı kuran üst ve alt motor sinirlerdeki hasar nedeniyle gelişir. Kaslara uyarı gitmez, istemli kas kasılması bozulur, hasta da gücünü kısmen ya da tamamen kaybeder. Nadir görülen bir hastalıktır ve nedin tam bilinmemektedir. Erkeklerde biraz daha sık görülür. Genellikle 50- 60 yaşlarında başlar ama çok genç veya ileri yaşta da görülebilir.

Prof. Dr. Kayıhan Uluç: ALS hastalığına kalıtsal ve çevresel faktörler neden olabiliyor

ALS hastalığı nedenleri

ALS hastalığının kesin nedeni bilinmiyor ancak bazı risk faktörleri tanımlanmıştır:

• Genetik: ALS hastalarında 130’dan fazla genetik değişiklik saptanmakla birlikte en sık 21. kromozomda bulunan süperoksit dismutaz (SOD) enziminin kodlandığı genin yapısında bozulma tespit edilmiştir.
• Glutamat fazlalığı: Beyindeki sinir iletiminde önemli rolü olan ‘glutamat’ isimli maddenin ALS hastalarında normalden daha yüksek düzeylerde olduğu saptanmıştır. Glutamatın aşırı fazla olması sinir hücrelerine zarar vermektedir.
• Hücre metabolizmasında bozukluk: Her hücrede besinleri ve kimyasal bileşikleri hücreye getiren ve aynı zamanda atıkları götüren taşıma sistemleri vardır. Motor sinir hastalıklarında bu atık taşıma sistemlerinin bozulması sinir fonksiyonlarını aksatır.
• Oksidatif stres: Hücresel metabolizma sırasında oluşan çeşitli oksijen türleri hücre içi yapılara zarar verir, hücre zedelenmesi ve hücre ölümüne yol açar.
• Otoimmün nedenler: Kişinin bağışıklık sisteminin kendi sinir hücrelerine saldırması nedeniyle sinir hücresi ölümü gerçekleşebilir.
• Yaş: Hastalığa yakalanma riski yaşla birlikte artar. En sık 40-60 yaşları arasındadır.
• Cinsiyet: Erkeklerde kadınlara göre daha sık görülür.
• Çevresel faktörler: Sigara içilmesi, kurşun, civa, alüminyum gibi ağır metallere maruziyet, enfeksiyon, kafa travması gibi çeşitli nedenlerin hastalıkla bağlantısı olduğu düşünülmektedir. Ancak kesin kanıt bulunamamıştır.

ALS hastalığı zeki, duygusal ve yaratıcı insanları seviyor…

ALS hastalığı belirtileri

• Kol ve bacak kasları başta olmak üzere tüm kaslarda güçsüzlük
• Yürümede zorluk, sendeleme ve düşme
• Normal günlük işleri yaparken zorlanma (kalem tutmada zorluk, bardak taşımada zorluk, düğme iliklemede zorluk vb.)
• Konuşma güçlüğü
• Çiğneme ve yutma güçlüğü
• Nefes alıp vermede zorluk
• Kas krampları
• Kaslarında seğirme
• Kas sertliğinde azalma
• Kontrol edilemeyen gülme ve ağlama atakları
• Yorgunluk, halsizlik

ALS belirtileri kişiden kişiye değişebilir.

ALS hastalığı ileri evre belirtileri

• Solunum kaslarının tutulmasınına bağlı soluk alıp vermede zorluk
• Kas güçsüzlüğüne bağlı yorgunluk
• Yemek yemede azalma ve kilo kaybı
• Kas kramplarının verdiği rahatsızlığa bağlı uyumada zorluk

Sarkopeni nedir? Kas erimesi neden olur? Belirtileri ve tedavisi

ALS hastalığı teşhisi

ALS tanısı; iyi alınmış hasta öyküsü ve nöroloji muayenesi bulgularına göre koyulur. Hastalık pek çok kas ve sinir hastalığı ile karışabildiği için ek tetkiklerin yapılması gerekir. ALS kesin tedavisi olmadığı için tedavi edilebilir hastalıklara ait ipuçları dikkatle incelenir.

• Tıbbi öykü: Hastanın şikayetlerinin süresi, risk faktörleri, aile öyküsü ve başka hastalıkları olup olmadığı değerlendirilir.
• Fizik muayene: Tek tek kas gücü muayenesi yapılır. Dil dahil tüm vücut kasları kas erimesi açısından değerlendirilir. Kaslarda seyirme olup olmadığı bakılır ve refleks çekici testi yapılır. Kişinin konuşması, nefes alması, yutma fonksiyonu değerlendirilir.

• Elektromiyografi (EMG): Kaslarda kasılmayı kontrol eden sinirlerin elektriksel aktivitesini kaydeder. Sinir iletim çalışmalarında incelenecek sinirle ilişkili kas veya deri bölgesi üzerine elektrotlar yerleştirilir ve kasa giden sinirler elektrik ile uyarılarak kayıt alınır. Ayrıca incelenen kasa elektriği iletebilen iğneler batırılarak kas hareketsizken ve kasılırken inceleme yapılır. Hastalar genellikle işlemi rahatsız edici ve ağrılı bulabilmektedir. EMG’de saptanacak ayırt edici bulgular hem ALS hastalığının hem de ayırıcı tanıda olan diğer hastalıkların tespitinde önemlidir.
• Diğer yöntemler: ALS başka hastalıklarla karışabileceğinden gerekli durumlarda kan ve idrar testleri, beyin, beyin sapı ve omuriliğin manyetik rezonans görüntülemesi (MR), genetik testler, beyin-omurilik sıvısından iğne yardımıyla örnek alınması işlemi (lomber ponksiyon) ve kas biyopsisi yapılabilir.

ALS hastalığı tedavisi

ALS hastalığının kesin tedavisi henüz yoktur. İlaç araştırmaları devam etmektedir. ALS’nin ilerlemesini yavaşlatabilen bazı ilaçlar mevcuttur. Hastanın mümkün olduğunca rahat ettirilmesi, normal yaşamını sürdürmesini sağlayacak tedbirler alınması çok önemlidir. Günümüzde hastaların rehabilitasyonuna yönelik pek çok imkan bulunmaktadır.

ALS hastalığı ilaçları

• Riluzol: Riluzolün hastalığın ilerlemesini yavaşlattığı, hastalığa bağlı gelişebilecek ek durumları önlediği, hastanın daha uzun süre iş görmesini sağladığı kanıtlanmıştır. Ancak hastalığı kesin olarak tedavi etmemektedir. Riluzol ALS hastalarında düzeyi yüksek saptanan “glutamat”ın salgılanmasını engeller. 50 mg dozundaki haplar günde 2 kez alınarak kullanılır. Bulantı, kusma, baş dönmesi, halsizlik gibi yan etkileri olabilir. Karaciğer fonksiyonlarında anormallikler oluşabilir.
• Edaravon: Bu ilaçla ilgili çalışmaların çoğunda etkinliği tam olarak kanıtlanamamıştır. Japonya ve Amerika’da aktif olarak kullanılmaktadır. Türkiye’de Sağlık Bakanlığı belirli kriterlere uyan hastalarda ilacın Türk Eczacılar Birliği aracılığıyla yurt dışından getirilerek kullanımına izin vermiştir. İlaç damar yoluyla verilerek uygulanmaktadır. Vücutta morarma ve allerji gibi yan etkileri olabilir.
• Diğer tedaviler: ALS’nin oluşmasında birçok faktör etkili olduğu için hastalığı kesin tedavi etmeye yönelik birçok ilacın çalışması yapılmaktadır. Ayrıca gen terapileri ve kök hücre tedavilerine yönelik araştırmalar da devam etmektedir.

Cushing sendromu nedir? Nedenleri, belirtileri ve tedavisi

Solunum rehabilitasyonu

ALS’nin erken dönemlerinde solunum fonksiyonu normaldir ama hastalık ilerleyip solunum kasları etkilenince nefes darlığı başlar. Önceleri fiziksel aktivite sırasında ortaya çıkan bu yakınma daha sonra yatar ve oturur pozisyonda da gelişir. CPAP (sürekli pozitif hava yolu basıncı) cihazları kullanılabilir. Bunlar yeterli olmadığı ve solunumu giderek kötüleşen kişilerde nefes borusu cilde ağızlaştırılır (trakeostomi) ve nefes borusuna bir tüp takılır.

Böylece solunum işlemi yapay olarak, ventilatör adı verilen cihaz yardımıyla sürdürülür. Hastaya solunum egzersizleri yaptırılır. Solunum sorunları başlayan hastalarda enfeksiyonlardan korunmaya özellikle dikkat etmek gerekir.

Fizik tedavi

Güçsüzlük ALS’nin en sık belirtisi olduğu için egzersizler önemlidir. Günlük aktif ve pasif egzersizler yapılmalı, sık sık pozisyon değiştirilmelidir. Hareketsizliğe bağlı oluşan kramp ve ağrıların düzelmesi için egzersizlerin yanında ilaç tedavileri de kullanılır. Ağrılar için non-steroid antiinflamatuar ilaçlar, gabapentin ve opiyat gibi ağrı kesiciler; kramplar için kas gevşeticiler kullanılabilir.

Fizik tedavi ve rehabilitasyon nedir? Fizyoterapist ne iş yapar?

Konuşma terapisi

Konuşma ve solunumdaki zorluklar nedeniyle ALS’li hastalar iletişim kurmakta zorlanır. Konuşma terapisi bu tip durumlarda faysa sağlayabilir. Ayrıca hastaların azalmış ses çıkışını yükseltici cihazlar kullanılabilir. Kalem tutma kabiliyeti olan hastalar kağıt, kalem veya adaptif cihazlar yardımıyla bilgisayar klavyesini kullanarak iletişim kurabilirler.

Yutma ve beslenme desteği

Yutma güçlüğü; çene ve dil hareketlerinin kısıtlanması, yutma refleksindeki etkilenmeden dolayı ortaya çıkar. Yutma güçlüğü hastalığın seyri boyunca giderek artar. Katı ve sıvı gıdalar solunum borusuna kaçarsa solunum sıkıntısı oluşur. Yiyecek ve içeceklerin içerik, yapı ve kıvamı ayarlanarak bu risk azaltılabilir. Hastada beslenmeye bağlı aşırı kilo kaybı varsa ve solunum sıkıntısı oluşuyorsa midenin cilde ağızlaştırılması işlemi yapılabilir.

Psikolojik destek

Hastalarda depresyon, anksiyete gibi sorunlar sıktır. Ayrıca kontrol edilemeyen gülme ve ağlama atakları yaşanabilir. Tüm bunlar için antidepresan ilaçlar kullanılabilir.

ALS hastalığı bitkisel tedavisi

Amiyotrofik lateral skleroz hastalığını kesin olarak tedavi edecek bir ilaç olmadığı gibi herhangi bir bitkisel tedavi yöntemi de bulunmamaktadır. Ancak hastalar tarafından çeşitli bitkisel tedaviler iyileşme ihtimaline karşılık denenmektedir. Bu konu araştırmacılar tarafından da sürekli araştırılmaktadır.

ALS hastalığının oluşmasındaki faktörlerden biri de serbest oksijen radikalleridir. Bu nedenle antioksidan etkisi olan besinler üzerinde daha çok durulmaktadır. Antioksidan etkisi olan A vitamini, C vitamini, E vitamini, omega 3 içeren besinler, yeşil yapraklı sebzeler, yeşil çay, havuç bu amaçla tüketilebilir.

Omega 3 nedir, ne işe yarar? Faydaları nelerdir, hangi gıdalarda bulunur?

ALS hastalığı ne tür sağlık sorunlarına neden olur?

• Solunum sorunları: Solunum kaslarının etkilenmesi nefes darlığı, aşırı balgam üretimi, solunum yolu enfeksiyonuna neden olur. ALS hastalarında ölüm en sık solunum yetmezliğine bağlıdır.
• Konuşma sorunları: ALS hastalarının çoğunda zamanla konuşma sorunları oluşur. İlk zamanlarda basit telaffuz problemleri olsa da zamanla şiddetlenir ve anlaşılması zorlaşır. Bu yüzden ALS hastaları iletişim kurabilmek için çeşitli yardımcı cihazları kullanmak zorunda kalırlar.
• Beslenme sorunları: Yutma kaslarının etkilenmesine bağlı yutma güçleşir. Kişide kilo kaybı, vücutta sıvı kaybı gelişebilir. Katı ve sıvıları yutma güçlüğü nedeniyle yiyecekler solunum yoluna kaçarsa akciğer enfeksiyonu gelişebilir. Bu nedenle burundan mideye hortum takılması veya midenin cilde ağızlaştırılması (gastrostomi) gerekebilir.
• Uyku sorunları: Depresyon, anksiyete, yutma güçlüğü, nefes darlığı, kas güçsüzlüğüne bağlı vücut pozisyonunu değiştirmede zorluk, kas krampları ve seyirmeleri nedeniyle ALS hastaları uyku problemi yaşarlar.
• Psikolojik sorunlar: Depresyon ve umutsuzluk ALS hastalarında sık görülür. Amitriptilin gibi antidepresan ilaçların kullanımı gerekebilir.
• Bunama: Hastaların %10’unda bunama görülebilir. Hafıza problemleri, karar verme güçlüğü gibi şikayetlere neden olur.

Raynaud fenomeni nedir? Reyno hastalığının belirtileri ve tedavisi

ALS ve metabolik hastalıklar

Tip 2 diyabetli hastalar da genellikle bu özelliklere sahip olduğu için ALS riskinin Tip 2 diyabette azaldığı düşünülmektedir. Tip 1 diyabet hastalığında ise ALS’de olduğu gibi otoimmün mekanizmalar ön planda olduğu için ALS riskinin arttığı düşünülmektedir. Hiperlipideminin ALS hastalığı için koruyucu olduğu ve kötüleşmeyi azalttığı çoğu çalışmada gösterilmiştir. Tüm bu ilişkiler hakkında birçok çalışma yapılsa da kesin bir sonuç ve hangi mekanizmaların etkili olduğu net olarak tespit edilememiştir. Bu nedenle genelleme yapılamamaktadır.

Tip 1 diyabet nedir? Neden olur? Belirtileri ve tedavisi

ALS hastalığı kadınları nasıl etkiler?

Amiyotrofik lateral skleroz kadınlarda erkeklere göre daha az görülür. Fakat ilk olarak konuşma ve yutma fonksiyonlarının kaybıyla başlayan “bulber tip ALS” kadınlarda daha sıktır. Kadınlarda ALS daha ileri yaşlarda görülür. Bunun kadınlarda bulunan östrojen hormonunun koruyucu etkisine bağlı olduğu düşünülmektedir. Kadın ve erkekler arasında yaşam süresi açısından fark yoktur.

ALS hastalığı ileri evresi

ALS’nin seyri her hastada farklı şekilde olur. Güçsüzlük zamanla başladığı bölümden diğer uzuvlara, dil ve yutak kaslarına yayılır. Bütün vücutta kaslarda erime ve güçsüzlük nedeniyle hastanın günlük yaşam aktivitesi kısıtlanabilir.

Hasta tek başına iş göremeyebilir. Yataktan dahi kalkamayabilir. Bu nedenle hastanın yanında mutlaka bir bakımveren olması gerekir. Konuşma problemlerine bağlı iletişim güçlüğü gelişebilir. Solunum ve beslenme yetersizliği oluştuğunda hastanede tıbbi yardım alması, solunum cihazına bağlanması gerekebilir.

ALS hastaları ne kadar yaşar?

Stephen Hawking ve ALS hastalığı

Ünlü fizikçi Stephen Hawking 21 yaşında üniversite öğrencisi iken yakalandığı ALS hastalığı ile 55 sene mücadele ettikten sonra 76 yaşında aramızdan ayrıldı. Sadece fizik alanındaki müthiş başarılarıyla değil aynı zamanda tıp literatüründe en uzun yaşayan ALS hastası olarak da tarihe geçti. Bilim adamları bu durumun nedenini tam olarak bilemeseler de birkaç tahminde bulunabiliyorlar. Ünlü fizikçinin bu hastalığa genç yaşta yakalanmış olmasının, hayata bağlılığının ve kaliteli ekipmanlar kullanmasının uzun yaşam süresinde etkili olabileceğini savunuyorlar.

 ALS hastaları için öneriler ve uyarılar

• Hastalığınız ile ilgili ne tür sorunlar yaşayabileceğinizi doktorunuzdan öğrenin ve buna yönelik önlemler alın. Doktorun önerilerine mutlaka uyun.
• Kilo kaybını azaltmak için düzenli olarak yemek yemeye çalışın. Hasta yemeğini kendi yiyemiyorsa bakımveren bu konuda yardımcı olmalıdır. Yutma güçlüğü varsa sıvı verilirken dikkat edilmeli, yumuşak ve küçük boyutlu gıdalar hazırlanmalıdır.
• Solunum yetmezliği ihtimaline karşı derin nefes alamama, öksürük veya düşük ses tonu gibi belirtilere dikkat edin. Solunum egzersizleri öğrenip yapın.
• Yatağa bağımlı hastalarda bası yarası gelişmemesi için yatak içerisindeki pozisyon iki saatte bir değiştirilmeli, yatak çarşafları kuru ve gergin olmalıdır.
• ALS hastaları ilerleyen evrelerde kendi bakımlarını yapamayabilir. Bu nedenle bakımveren, hastanın hijyenini sağlamalı, kolay giyilen kıyafetler tercih edilmelidir.
• Hastanın sosyal iletişimini artıracak ortamlar hazırlanmalıdır. Konuşamamaya bağlı oluşan iletişim probleminin hastanın sosyal ortamını engellememesi için gerekli önlemler alınmalı, yardımcı ekipmanlar kullanılmalıdır.
• Hastanın ev ortamı günlük aktiviteler için uygun hale getirilmelidir.

YORUMUNUZ VAR MI?

Label

İsim*

Email*

Δ

Label

İsim*

Email*

Δ

0 Yorum

Inline Feedbacks

Tüm yorumları gör