Alkol ve uyuşturucu bağımlılığını tanımak! Tanı yöntemleri ve testler

Yazan Dr. Cemal Doğan

Kategori: Psikiyatri / Nöroloji, Tedavi Rehberleri, Üye Yazıları Print

Paylaş

Tweetle

Paylaş

119 Paylaşım

Alkol veya uyuşturucu bağımlığı genelde kullanıcıların tıbbi tedaviden faydalanmasını gerektiren sağlık sorunlarına yol açar. Bu, bağımlılığı tespit etmeye ve erken bir safhada tedavinin başlatılabilmesine olanak sağlar. Sorunu ele almanın en iyi yolu hastaya doğrudan ve açıkça kullanımları hakkında sormaktır. AUDIT gibi anketlerin kullanılması, destek bir araç olarak kullanılabilir. Batı ülkeleriyle kıyaslandığında Türkiye’de bağımlılık oranı daha az sanılsa da son yıllarda uyuşturucu madde kullanımının küçük yaşlara kadar düşmüş ve sorunun boyutu büyümüştür.

Bu yazımızda başta sorunun teşhisi olmak üzere, Alkol veya uyuşturucu kullanımının doğrudan tespit edilmesi, Alkol ve uyuşturucu bağımlılığı sonucu semptomlar, Alkol kullanımına ilişkin yapılandırılmış görüşme, Riskli veya aşırı alkol kullanımını ölçmek için kullanılan laboratuar testleri ve diğer ölçümler ve Uyuşturucu bağımlılığını değerlendirmek için yapılandırılmış görüşmeler gibi başlıkları ele alacagız.

Klinik işaretlerin gözlemlenmesi ve bulguların hasta ile konuşulması, durumun değerlendirilmesine yardımcı olur. Alkol veya uyuşturucu kullanımının doğrudan tespit edilmesi, Alkol kullanımı, nefesteki tipik kokudan, nefes analiz cihazı veya kandaki alkol konsantrasyonu ile belirlenebilir. Uyuşturucu kullanımı, idrar örneği ile kullanılacak nitel bir tarama paneli ile tespit edilebilir. Uyuşturucu bağımlılığı ya da intoksikasyon söz konusu ise, daha kapsamlı tetkiklere gerek vardır ve idrar örneği bu konuda uzman bir laboratuara gönderilmelidir. İş yerinde uyuşturucu testleri ve uyuşturucu testlerin klinik kullanımları ile ilgili ülkeye özgü yönetmelikler olabilir. İdrar örneğinin analiz edilmesi için hastadan bilgilendirilmiş onam alınması gerekir.

alcohol-icki-alkol

Alkol ve uyuşturucu bağımlılığı sonucu semptomlar

Bilinç düzeyinde ve duygu durumunda farklılıklar, halüsinasyonlar
Ayırıcı tanıda nörolojik ve psikiyatrik bozukluklar göz önünde bulundurulmalıdır.
Kafa travması, diyabet veya enfeksiyon gibi olası eşzamanlı tıbbi rahatsızlıkları göz önünde bulundurulmalıdır.
Çeşitli spesifik olmayan işaretler alkol veya uyuşturucu bağımlılığına işaret olabilir.
İş veya okula gitmeme veya performansta düşüş
Genel işlevsellikte düşüş, konsantrasyon bozukluğu
Çocuk ve adolesanlarda davranışsal bozukluklar
Enjeksiyon yerleri ve enjeksiyon yerlerinde enfeksiyon
İntoksikasyon, kaza geçirme ihtimallerinde artış
Uykusuzluk ve depresyon
Açık olmayan abdominal şikâyetler ve açıklanamaz ağrılar
Özel yaşamda veya işte insan ilişkilerinde sorunlar
Mali ya da barınma sorunları
Muayenehanede hastanın talepkar ve manipülatif tavırları
Yüksek tansiyon, kardiyak aritmileri

Alkol bağımlılığına genetik yatkınlık

Alkol kullanımına ilişkin yapılandırılmış görüşme

AUDIT (Alkol Kullanımına İlişkin Bozuklukların Tespiti Testi), aşırı alkol kullanımını ölçebilmek için en çok önerilen test. Bu testin %90 hassasiyeti vardır. Riskli kullanım limitleri erkekler için 8 puan ve kadınlar için 6 puandır. Yoğun, iş saati dışındaki zamanlarda, AUDIT’in üçüncü sorusu (risk limiti 2 puan) veya AUDIT-C-Versiyonundaki ilk üç soru kullanılabilir (risk limiti erkekler için 6 puan ve kadınlar için 5 puan).

Hasta, alkol sorunlarına ilişkin internet-temelli öz-değerlendirme testlerini kullanması teşvik edilebilir: bir görüşme sırasında problemlerin dile getirilmesini kolaylaştırabilir.
Birçok farklı testler de mevcuttur; bunların birçoğu MAST’ı (Michigan Alcoholism Screening Test – Michigan Alkolizm Tarama Testi) temel almaktadır. Bu testin kısaltılmış bir versiyonunun adı ise VAST’tır (Veterans Administration Screening Test – Eski Muharipler Testi). Toplam tüketilen miktarı tespit etmeye çalışırken, farklı alkollü içecekleri tek tek sormakta fayda vardır (bira, elma şarabı, şarap,sert içkiler). Riskli veya aşırı alkol kullanımını ölçmek için kullanılan laboratuar testleri ve diğer ölçümler

Çocuğunuzun uyuşturucu bağımlısı olalabileceğini gösteren 10 önemli işaret

Alkolmetre

Hasta ile işbirliği içinde, alkolmetre kullanarak nefesin dışarı üflenmesi ile alkol konsantrasyonunun ölçülmesi, riskli ve aşırı alkol kullanımını değerlendirmek ve alkol bağımlılığı olasılığını ölçmek için etkili bir yöntemdir. Belirlenmiş bir muayene gününde kan ölçüm sonucunun 0.1 konsantrasyondan az olması, riskli kullanıma işaret eder.
Sonuç 0.1 yüzdesinin üzerindeyse, alkol bağımlılığı olasılığı söz konusudur.
Sonuç 0.15 yüzdesinin üzerinde ise ve intoksikasyon işareti yoksa ya da 0.3 yüzdesinin üzerindeyse, alkol bağımlılığı teyit edilmiş olduğu varsayılabilir.

Laboratuvar testleri

Riskli veya aşırı alkol tüketimine işaret eden laboratuar testleri, görüşme ve doğrudan alkol konsantrasyon ölçümleri ile birlikte kullanılabilir. Testlerin hassaslık derecesi düşüktür (%30–40), özellikle aşırı kullanımın erken safhalarında. Serum glutamiltransferaz (GGT) Alkoliklerin %70-90’ında yükselmiş konsantrasyonlar görülebilir.
Aşırı alkol kullanımını tespit etmekte, özellikle genç kişilerde, hassasiyeti %10-30’dur.
Test, alkol kullanımının azaltılmasının takibinde kullanılması uygundur. İçme durduktan sonra değerler yavaş yavaş normalleşir (yarı-ömür yaklaşık 26 gün). Hepatobilier hastalıklar, diyabet ve obezite gibi durumlarda yüksek konsantrasyonlar görülebilir.

Amitriptilin, barbitüratlar, fenazon, fenitoin ve varfarin gibi ilaçlar, GGT konsantrasyonlarını yükseltebilir.
Diğer karaciğer enzimleri
Anormal karaciğer enzim değerleri için.

MCV
Alkoliklerin %48-90’ında yükselmiş değerler
MCV, alkol alınmaması (abstinens) halinde birkaç ay içinde yavaş yavaş normalleşir (yarı-ömür 120 gündür).
Abstinensin delinmesini tespit etmek için uygun bir belirleyici değildir.
Hata kaynakları için, (yükselen MCV).
Karbohidrat-eksikli transferrin (CDT, serum desialotransferrin)
Günlük alkol tüketimi 50-80g.’i geçtiğinde serum konsantrasyonu yükselir.
Yarı-ömrü 15 gündür.
Test, alkolizm tespitine hassastır (%90 üzeri hassasiyet) ancak aşırı alkol kullanımının erken tespitinde hassasiyeti GGT kadar düşük olabilir (yaklaşık %30).
Klinik geçmiş, MCV ve GGT açıklık getirmemişse, aşırı alkol kullanımını tespit etmek için CDT kullanılabilir.
Üst referans limiti erkeklerde 20 U/l ve kadınlarda 26 U/l değerindedir. Referans aralığından küçük bir sapma bile anlamlıdır.
Disialotransferrin (serum DST), karbohidrat-eksikli transferrin’in (CDT) bir kısmını oluşturan transferin türüdür. Sonuçlar, toplam transferrin’in yüzdesi olarak verilir.
Referans değerleri: erkek < 1.8%, kadın < 1.6%
DST’nin tespit edilme yöntemi, CDT ile kıyasla daha spesifiktir.
Patolojik değerler, multipl skleroz, birincil biliyer siroz, kronik aktif hepatit ve nadir görülen karbohidrat-eksikli glikoprotein sendromda da görülebilir.

Uyuşturucu bağımlılığını değerlendirmek için yapılandırılmış görüşmeleri uygulamak
Spesifik maddeler ve madde gruplarına ilişkin soruların bulunduğu sistematik görüşme
İlk kullanma yaşı, sorunlu veya kompulsif kullanımın ilk görülmesi, durma denemeleri veya sorunun tedavisine ilişkin çabalar, durma çabalarının başarısı, vs. sorulabilir.
EuropASI (European Addiction Severity Index – Avrupa Bağımlılık Şiddeti Endeksi) gibi daha kapsamlı anketler temel kullanım yönergeleri ve eğitimi gerektirir.
EuropASI, hastanın tedavi gereksinimleri ve rehabilitasyonuna ilişkin daha kapsamlı bir değerlendirme için uygundur, ör. opioid bağımlılığı için yerine koyma tedavisinin ihtiyaç olup olmadığı değerlendirmesi yapılacak birimlerde yapılması uygundur.
Daha az kapsamlı ve hastanın kendisinin uygulayabileceği testlere ise DAST (Drug Abuse Screening Test – Madde Bağımlılığı Tarama Testi) ve SDS (Severity of Dependence Scale – Bağımlılığın Şiddeti Ölçeği) örnek olarak verilebilir.
Bagimlilik-siddeti-olcegi
Her iki test temel sağlık hizmetlerinde kullanılabilir; hastanın anketi doldurması birkaç dakika alacaktır. Pompidou Anketi (Avrupa Konseyinin Pompidou Grubu 1); epidemiyolojik araştırmalarda kullanılmak için uyuşturucu kullanımı ve risk davranışlarının geçmişi için yapılandırılmış bir anket. Anket, hasta evreninde yüksek sayıda uyuşturucu kullanan olduğunda, temel sağlık hizmetlerinde de kullanılabilir. Avrupa Uyuşturucu ve Uyuşturucu Bağımlılığı İzleme Merkezi (European Monitoring Centre for Drugs and Drug Addiction) tarafından da kullanılır.
Kaynaklar:KDT-Rehberi ve Literatür