Gıda (besin) alerjisi ile bağlantılı semptomlar ve tanı yöntemleri

Yazan Dr. Dilek Arslan

4 Haziran 2015 | 28 Mayıs 2022 | Kategori: Tıp Ders Notları, Üye Yazıları Print

773 Paylaşım

lifli-besin-gida-sebze Gıda (besin) alerjisi, besin proteinlerine karşı geliştirilen spesifik IgE antikorları ile ortaya çıkan Tip I aşırı duyarlılık reaksiyonudur. Ülkemizdeki yaygınlığı giderek artmaktadır. Ailesinde alerjik rinit, bronşiyal astım, atopik dermatit ve besin alerjisi gibi hastalığı olan bebeklerde gıda alerjisi görülme riski önemli oranda artar. Bu gurupta yer alan bebeklere yönelik tanı & tedavi yöntemlerinin belirlenmesi ve zamanında uygulanması önemli avantajlar sağlayacaktır. Bu yazıda pek çok kaynaktan derlediğim kanıta dayalı bilgiler ışığında besin alerjilerinin tanı ve semptomları ile ilgili bir dosya oluşturmaya çalıştım.

Gıda alerjisini araştırırken hastalığın geçmişine dair temel sorular. Uzun süreli eliminasyon diyetine sadece iyi sebepler varsa başlanmalıdır. Uzun süreli eliminasyon diyetlerinin, örneğin atopik egzama tedavisinde faydalı etkileri olduğuna dair kanıtlar azdır. Çocukluk ya da okul öncesi çağda başlatılan eliminasyon diyetleri zamanında bırakılmalıdır (okul başlamadan önce) ya da devam etmek için iyi sebepler olmalıdır.
Gıda alerjisini araştırırken hastalığın geçmişine dair temel sorular

Gıda alerjisi semptomların tanımı:

Ne zaman ve nasıl başladılar ve o zamandan bu yana nasıl geliştiler?
Yardımcı olan herhangi bir şey var mı?
Ebeveynlerin, çocukta semptomlara sebep olduğundan şüphe duydukları gıdalar (+ hangi semptomlar + gıdayı aldıktan ne kadar süre sonra)
O sırada uygulanan diyet, önceden elimine edilmiş olabilecek gıdalar + eliminasyon için gerekçeler
Antibiyotik kürleri (abdominal semptomlara etkisi)
Cilt bakımı (temel emoliyenler ve kortikosteroidlerin kullanımı)
Emzirme (sadece emzirme ile geçen dönemin toplam süresi + formülün ilk uygulanması + ek gıdalara başlanması, annenin emzirme sırasında uyguladığı muhtemel diyetlerin tam geçmişi)
Solunumsal semptomlar
Aile (özellikle birinci dereceden aile: alerjiler, astım, cilt hastalıkları, gastrointestinal hastalıklar)
Sigara içme (ayrıca dışarıda, arabada, büyükanne ve babanın evinde)
Metabolik hastalık, çölyak hastalığı ya da laktoz intolerans olasılığı
Büyüme tablosu (boy, kilo, kafa çapı)
İnfant (< 1 yaş)

Gıda alerjisi tanısı

Gıda alerjisi için hasta hikayesi çok önemlidir. Gıdaya mı yoksa gıda bulaşan bir maddeye reaksiyon mu olduğunun tesbiti önemlidir. Tanı günlük yiyeceklerin belirlenmesi, eliminasyon dieti, Prick deri testi, RAST, basofil histamin salınımı testi, intragastrol provakasyon (endeskopi sırasında) çift kör placeo kontrollü gıda yüklenmesi, yükleme ve eliminasyondan sonra barsak biopsisi yapılarak konur.

Çocuklarda gıda alerjisi ve aşırı duyarlılık: Belirtileri ve tedavisi

Gıda alerjisi genellikle bebeklerde ilk 1-2 yıl içinde daha yaygın görülür. En sık alerjiye neden olan besinler arasında inek sütü, yumurta akı, ceviz, fındık, fıstık gibi kabuklu kuru yemişler ve deniz ürünleri bulunur. Yaş ilerledikçe alerjik besinlere karşı tolerans artar. Bebeklerde atopik dermatitli besin alerjisi sıktır ve klinik tabloyu ağırlaştırır.

Gıda alerjisi geçmiş

Semptomlar daha fazla inceleme gerektirecek kadar şiddetli mi ya da normal süt çocukluğunun parçası mı?
Gıdalar hangi sırada diyete dahil edilmiştir? Semptomlar ve sıralama arasında ilişki var mı?

Gıda alerjisi semptom güncesi gereklidir

Şaşırtıcı faktörlerin bir analizi özellikle önemlidir. Diyete en son giren gıdaları çıkarmak ve sonrasında semptomları izlemek (diyeti aksine çevirmeden) denenebilir. Eğer bu işe yararsa, her bir seferde yeni gıdalar denenebilir. Bu değerlendirme süresi boyunca yeni gıdaların rastgele ilave edilmemesi önemlidir. Semptomlar üzerinde etkisi olmayan özel diyetler durdurulur.

Daha büyük çocuklar

Gıda kaynaklı semptomlar daha uzak ihtimaldir.
Huş ağacı polen alerjisinde çapraz tepkimeler için, bakınız.
Yaz mevsiminde azalan cilt kızarıklığı büyük olasılıkla gıda alerjisi değildir.

Polen alerjisi neden olur, ne iyi gelir? Belirtileri, testi ve tedavisi

Besin alerjileri ile ilişkili klinik tablolar

Sindirim sistemi: Oral alerji sendromu, sindirim sistemi anafilaksisi, besin proteini kaynaklı proktokolit ve enterokolit, enteropati sendromu.
Deri: Atopik dermatit, ürtiker, anjiyoödem.
Solunum: Burun akıntısı, burun tıkanıklığı, akut astım bulguları, laringospazm.
Genel: Anafilaksi, besin kaynaklı egzersiz sonucu oluşan anafilaksi, Heiner sendromu (besin kaynaklı pulmoner hemosideroz), şiddetli ve üçüncü aydan sonra devam eden kolik ve huzursuzluk.

Besin alerjisi ek tanı yöntemleri

Tip I aşırı duyarlılık aracılığı ile ortaya çıktığı bilinen anafilaksi gibi sistemik olan bulgularda ve öyküde bir besin alınmasını takiben ortaya çıkan alerjiyle ilişkili bulguların varlığı gıda alerjisi mutlaka düşünülmelidir. Gıdalar deri ve sindirim sistemi ile ilgili alerjik bulgulara neden olabildiği solunumla ilgili alerjik bulgulara sebep olabilirler. Ancak besin alerjilerinde tek başına solunum ile ilgili belirtiler nadir görülür.

Öykü: Bulguların sorumlu olabilecek besinlerle ilgisi dikkatli bir şekilde sorgulanmalı ve birden çok sistemi ilgilendiren bulguların ortaya çıkması durumunda tanı güçlenir.
Fizik muayene: Kapsamlı bir sistemik muayene ile gözden kaçabilecek ayrıntıların değerlendirilmesi tanı için önemlidir ancak bu tek başına tanı koydurucu değildir.

Ağrı kesici ve antibiyotikler anafilaksiye neden olup ölüm riski yaratabilir

Sorumlu besin maddesinin tespit edilmesine ilişkin yöntemler
Deri prik testi: Her yaştaki çocukta yapılabilir. Tanıyı destekler. Ancak öykü ile birlikte değerlendirilmesi önerilir, tek başına tanı koydurucu değildir.
Spesifik IgE ölçümü: Pahalı bir test olup, ilk aşamada çoklu besin tarama testi şeklinde yapılması önerilir. Deri prik testleri gibi öykü ile birlikte değerlendirilmesi önerilir, tek başına tanı koydurucu değildir. Besin alerjilerinin bir kısmı IgE dışı mekanizmalarla olabileceği için, alerji testlerinin normal bulunması “besin alerjisi” tanısını dışlamaz.
Bu nedenle klinik bulguların besin alımı ile ilişkisinin değerlendirilmesi daha önemlidir.
Besinin çıkarılması: Sorumlu olduğu düşünülen besin maddesinin diyetten çıkarılması ile bulguların kaybolması besin alerjisi tanısında yararlı olabilir.
Besin yükleme: Besin alerjisi tanısında önemlidir. Besin alerjisinin tanısında altın ölçüttür. Ancak yapılmasındaki zorluklar vardır. Bu testler anafilaksi riski nedeniyle deneyimli kişiler tarafından ve önlem alınmış ortamlarda yapılmalıdır.

Yapılması önerilmeyen testler: Besinle doğal olarak karşılaşmayı ifade eden ve doğal immün yanıtı gösteren, “alerjen spesifik IgG4” ölçümü ile yapılan testlerin besin alerjisi tanısında yeri yoktur.

Kaynak:KDTRehberi ve Hoare C, Li Wan Po A, Williams H. Systematic review of treatments for atopic eczema. Health Technol Assess 2000;4(37). NHS R&D HTA programme DARE kdt00934 (031.043)